Iedereen kent insuline als het hormoon dat de bloedsuiker verlaagt. Maar veel minder bekend is zijn tegenhanger: glucagon. Toch is glucagon net zo belangrijk. Het zorgt ervoor dat je lichaam niet zonder brandstof komt te zitten, vooral in situaties waarin je niet net gegeten hebt. Of je nu slaapt, sport, vast of stress ervaart – glucagon is op de achtergrond hard aan het werk om je energiebalans op peil te houden. In dit artikel duiken we diep in de werking, toepassingen en toekomst van dit fascinerende hormoon.
Wat is glucagon?
Glucagon is een peptidehormoon dat wordt aangemaakt in de alfacellen van de eilandjes van Langerhans in de alvleesklier. Het komt in actie wanneer je bloedsuikerspiegel daalt, bijvoorbeeld tussen maaltijden, tijdens het vasten of bij lichamelijke inspanning. Waar insuline het lichaam aanzet om glucose op te slaan, doet glucagon precies het tegenovergestelde: het zorgt ervoor dat glucose vrijkomt uit de voorraad in de lever.
Hoe werkt glucagon?
Wanneer je bloedsuiker daalt, stimuleert glucagon in de lever twee processen:
- Glycogenolyse: de afbraak van opgeslagen glycogeen in de lever tot glucose.
- Gluconeogenese: de aanmaak van nieuwe glucose uit andere stoffen zoals aminozuren en melkzuur.
Zo zorgt glucagon ervoor dat je hersenen, spieren en andere organen blijven functioneren, ook wanneer er tijdelijk geen voedsel beschikbaar is.
Glucagon en insuline: tegenpolen in balans
Insuline en glucagon zijn als een weegschaal die voortdurend in evenwicht wordt gehouden. De één werkt pas goed als de ander het aanvult:
| Insuline | Glucagon |
|---|---|
| Komt vrij bij hoge bloedsuiker | Komt vrij bij lage bloedsuiker |
| Stimuleert glucose-opname in cellen | Stimuleert glucose-afgifte uit de lever |
| Bevordert glycogeenopslag | Bevordert glycogeenafbraak |
| Remt vetverbranding | Stimuleert vetverbranding |
Deze wisselwerking is essentieel voor een gezond metabolisme. Zonder glucagon zou je bloedsuiker gevaarlijk kunnen dalen bij het overslaan van een maaltijd, tijdens slaap of inspanning.
Glucagon bij hypoglycemie: levensreddend
Bij een ernstige hypoglycemie (te lage bloedsuiker) is glucagon letterlijk van levensbelang. Dit komt vooral voor bij mensen met diabetes, die insuline gebruiken. Te veel insuline, te weinig eten of intensief sporten kan leiden tot klachten zoals beverigheid, zweten, verwardheid of bewusteloosheid.
Bij gezonde mensen komt glucagon automatisch vrij om dit op te vangen. Maar bij mensen met diabetes type 1 kan deze reactie verstoord raken, bijvoorbeeld na jarenlange schommelingen in de bloedsuiker. Hierdoor lopen zij een groter risico op ernstige hypo’s.
Synthetisch glucagon: eerste hulp bij hypo
Er bestaat een synthetische vorm van glucagon die in noodgevallen kan worden toegediend, via een injectie of neusspray. Dit wordt gebruikt wanneer iemand met diabetes bewusteloos raakt door een lage bloedsuiker. Het werkt binnen enkele minuten en kan het leven redden. Nieuwere toedieningsvormen zijn eenvoudiger in gebruik, zoals kant-en-klare pennen en sprays die ook door omstanders kunnen worden toegepast.
Glucagon en vetverbranding
Naast de regulatie van bloedsuiker, speelt glucagon ook een rol bij het vetmetabolisme. Het stimuleert lipolyse, de afbraak van vetreserves in vetweefsel. Hierdoor komen vetzuren vrij die kunnen worden gebruikt als brandstof, met name in tijden van vasten of bij een koolhydraatarm dieet.
Bij mensen die bijvoorbeeld een ketogeen dieet volgen, zorgt glucagon mede voor het in gang zetten van ketose: een toestand waarbij het lichaam vet omzet in ketonen, die dienen als alternatieve brandstof voor hersenen en spieren.
Glucagon tijdens stress
In stressvolle situaties komt adrenaline vrij. Dit stresshormoon stimuleert op zijn beurt de afgifte van glucagon, zodat het lichaam snel extra energie beschikbaar heeft voor de “vecht-of-vluchtreactie”. Hoewel dit mechanisme nuttig is bij acute stress, kan chronische stress het systeem uitputten en leiden tot verstoringen in de bloedsuikerregulatie.
Alcohol en glucagon: een risicovolle combinatie
Wat veel mensen niet weten: alcoholgebruik kan de werking van glucagon onderdrukken. Alcohol blokkeert de glucoseproductie in de lever, waardoor glucagon minder effectief is. Dit verklaart waarom overmatig drinken op een lege maag het risico op een ernstige hypo vergroot – vooral bij mensen met diabetes.
Medisch gebruik van glucagon buiten diabetes
Glucagon wordt ook in andere medische contexten gebruikt. Bijvoorbeeld bij MRI-scans van de darmen, waarbij het darmstelsel tijdelijk tot rust wordt gebracht om betere beelden te maken. Glucagon ontspant de gladde spieren van het maag-darmkanaal, wat diagnostiek vergemakkelijkt.
De toekomst van glucagon: therapieën in ontwikkeling
Er wordt intensief onderzoek gedaan naar nieuwe toepassingen van glucagon in combinatie met andere hormonen. Zo zijn er medicijnen in ontwikkeling die GLP-1 (glucagon-like peptide 1) combineren met glucagonanalogen. Deze middelen reguleren niet alleen de bloedsuiker, maar onderdrukken ook de eetlust en verhogen het energieverbruik. Ze worden onderzocht als behandeling voor obesitas en type 2 diabetes.
Nog geavanceerdere middelen combineren GLP-1, glucagon én GIP (een derde darmhormoon), in zogeheten triple agonisten. Die beloven een bredere werking en mogelijk nog betere resultaten bij gewichtsbeheersing en metabole ziekten.
Conclusie
Glucagon is veel meer dan alleen het “omgekeerde” van insuline. Het is een onmisbare speler in de energiebalans van het lichaam. Of je nu slaapt, sport, vast of stress ervaart, glucagon zorgt ervoor dat je niet zonder brandstof komt te zitten. Bij mensen met diabetes kan het zelfs levensreddend zijn. Daarnaast biedt glucagon nieuwe aanknopingspunten voor therapieën bij obesitas en stofwisselingsziekten. Begrip van dit hormoon helpt ons niet alleen om de bloedsuiker beter te begrijpen, maar ook om te zien hoe verfijnd en krachtig de zelfregulatie van het menselijk lichaam in elkaar zit.