Sinds de invoering van het zorgstelsel in 2006, op voorstel van minister Hoogervorst (VVD), met marktwerking als leidend principe, is de Nederlandse gezondheidszorg ingrijpend veranderd. Het oorspronkelijke idee was eenvoudig: concurrentie zou leiden tot betere zorg tegen lagere kosten. In werkelijkheid is het tegenovergestelde bereikt. Zorgverzekeraars en farmaceutische bedrijven hebben de macht gekregen en gegrepen, terwijl patiënten en zorgverleners steeds meer verdrinken in regels, wachttijden en stijgende kosten. Marktwerking heeft de zorg niet efficiënter of toegankelijker gemaakt; het heeft een systeem gecreëerd waarin commerciële belangen boven gezondheid staan.
De macht van de zorgverzekeraars
Tot 2006 werden bijna alle zorgkosten volledig vergoed. Er was geen eigen risico, geen eigen bijdragen en patiënten konden vrij kiezen waar zij behandeld wilden worden. De basiszorg was breed toegankelijk en vrijwel iedereen kon rekenen op adequate behandeling zonder financiële drempels. Sinds de invoering van marktwerking zijn premies echter explosief gestegen en verzekeraars steeds winstgevender geworden. In 2023 behaalde Achmea Zorgverzekeringen een winst van €277 miljoen, voornamelijk door hogere beleggingsresultaten en commerciële optimalisatie. De gemiddelde nominale zorgpremie steeg sinds 2006 met 61%, van €85,58 naar €137,42 per maand. In werkelijkheid is de winststijging van verzekeraars nog veel groter, zeker wanneer bonussen voor bestuurders en rendementen op beleggingen worden meegerekend.
Tegelijkertijd werd het eigen risico ingevoerd, begonnen eigen bijdragen te gelden en werden beperkingen opgelegd aan behandelingen, medicijnen en zorgaanbieders. Wat ooit vanzelfsprekend was – volledige vergoeding van noodzakelijke zorg – is nu veranderd in een systeem dat patiënten dwingt om te kiezen tussen hun gezondheid en hun portemonnee. Het systeem beloont verzekeraars die zo min mogelijk uitgeven aan zorgkosten, terwijl de zorgvraag exponentieel groeit door vergrijzing, chronische ziekten en complexe behandelingen.
Marktwerking: winst voor verzekeraars, verlies voor patiënten
De zogenaamde voordelen van marktwerking blijken in de praktijk nauwelijks ten goede te komen aan de patiënt. Zorgverzekeraars bepalen waar een patiënt behandeld mag worden, welke medicijnen vergoed worden en wanneer zorg beschikbaar is. Het basispakket wordt systematisch uitgekleed; goedkopere medicijnen en behandelingen krijgen de voorkeur, terwijl aanvullende verzekeringen actief worden gepromoot om extra inkomsten te genereren. Patiënten betalen meer, krijgen minder zorg en zien hun keuzevrijheid drastisch beperkt. Elke besparing voor de verzekeraar gaat ten koste van de patiënt: minder behandelingsopties, strengere selectiecriteria en een basispakket dat steeds beperkter wordt. Marktwerking in de zorg is geen kwestie van efficiëntie of kwaliteitsverbetering; het is een systeem waarin winst voor verzekeraars boven alles staat.
De farmacie bepaalt de spelregels
Farmaceutische bedrijven hebben een enorme machtspositie opgebouwd. Zij bepalen vaak kunstmatig hoge prijzen voor medicijnen en sturen indirect de keuzes van verzekeraars en zorgverleners. Apotheken hebben nauwelijks ruimte om zelf medicijnen te bereiden of alternatieven lokaal te produceren, omdat verzekeraars deze bereidingen niet vergoeden. Patiënten zijn afhankelijk van dure farmaceutische producten en de regels van de verzekeraar. Goedkopere, vaak effectievere en lokaal geproduceerde oplossingen verdwijnen uit het zorgaanbod. Zorg wordt niet langer bepaald door medische noodzaak, maar door commerciële belangen van farmacie en verzekeraars, waardoor de patiënt structureel de dupe is.
De overheid heeft de regie uit handen gegeven
Het grootste probleem is dat de overheid de regie over basiszorg heeft uitbesteed aan commerciële instellingen. Premies worden geïnd door verzekeraars, terwijl het terugdraaien van dit systeem onder de hoede van de overheid miljarden zou kosten en verzekeraars mogelijk schadeclaims van tientallen miljarden zouden indienen. Nederland heeft zichzelf financieel en juridisch in een wurggreep gebracht. Patiënten betalen de prijs: hogere kosten, minder keuzevrijheid en een zorgstelsel dat winst boven gezondheid stelt. Marktwerking in de zorg is geen experiment meer; het is een systematische belemmering voor goede, toegankelijke en betaalbare zorg, waarin commerciële belangen regeren ten koste van iedere patiënt.
Internationaal perspectief
We praten over één Europa en toch blijken de verschillen tussen de landen enorm als het gaat om kosten voor patiënten. Nederland valt op doordat het niet alleen in zorgpremies en eigen bijdragen hoog scoort, maar ook in belastingen en accijnzen op tabak, brandstof en alcohol. In veel andere Europese landen ligt de totale financiële druk op burgers aanzienlijk lager. Scandinavische landen bieden bijna alle zorg gratis aan via een publiek gefinancierd systeem, terwijl andere EU-landen via sociale of nationale verzekeringen de basiszorg grotendeels gratis dekken, vaak met slechts kleine eigen bijdragen. Nederland combineert hoge premies, eigen risico’s en aanvullende kosten, waardoor het voor burgers één van de duurste landen is om ziek te worden.
Onderstaande tabel laat zien hoe Nederland zich verhoudt tot andere Europese landen wat betreft basiszorg, eigen bijdragen en jaarlijkse zorgkosten per inwoner.
| Land | Systeem van gezondheidszorg | Mate van gratis zorg voor inwoners | Eigen bijdrage / kanttekening |
| België | Ziekenfonds | Basiszorg grotendeels gratis via sociale verzekering | Kleine co-payments (remgeld) voor consulten/medicatie |
| Bulgarije | Nationale ziekteverzekering | Basiszorg gratis bij registratie | Soms kleine kosten voor medicijnen of specialistische zorg |
| Cyprus | Nationale gezondheidsdienst (NHS Cyprus) | Publieke zorg grotendeels gratis | Eigen bijdrage voor medicijnen; privéklinieken betalen |
| Denemarken | Publieke gezondheidszorg gefinancierd via belastingen | Vrijwel volledig gratis voor inwoners | Kleine bijdrage bij sommige specialistische diensten |
| Duitsland | Sociale ziektekostenverzekering | Dekking van bijna alle basiszorg | Premie verplicht, kleine eigen bijdrage bij medicijnen |
| Estland | Sociale ziektekostenverzekering | Basiszorg gratis voor verzekerden | Sommige medicatie en tandheelkunde kosten |
| Finland | Publieke gezondheidszorg via belastingen | Vrijwel volledig gratis | Kleine bijdrage bij medicijnen of ziekenhuisopname |
| Frankrijk | Sociale ziektekostenverzekering (Sécurité Sociale) | Groot deel gratis terugbetaald | Kleine eigen bijdrage voor consulten en medicijnen |
| Griekenland | Nationale gezondheidszorg | Basiszorg gratis voor geregistreerde burgers | Soms kleine bijdragen voor medicatie en privézorg |
| Hongarije | Nationale verzekering | Basiszorg grotendeels gratis | Eigen bijdrage voor sommige diensten en medicatie |
| Ierland | Publieke zorg (HSE) | Gratis voor bepaalde groepen | Overigen deels via verzekering of co-payments |
| Italië | Servizio Sanitario Nazionale | Vrijwel gratis bij gebruik van publieke ziekenhuizen | Eigen bijdrage voor medicijnen en sommige specialistische zorg |
| Kroatië | Sociale verzekering | Basiszorg gratis voor verzekerden | Kleine bijdrage voor medicatie |
| Letland | Sociale verzekering | Basiszorg gratis voor verzekerden | Kleine bijdrage bij medicijnen/specialistische zorg |
| Litouwen | Sociale verzekering | Basiszorg gratis voor verzekerden | Kleine bijdrage voor medicijnen en tandheelkunde |
| Luxemburg | Sociale verzekering | Vrijwel volledig gratis | Kleine co-payments mogelijk |
| Malta | Publieke gezondheidszorg via belastingen | Vrijwel volledig gratis | Kleine eigen bijdrage voor bepaalde diensten |
| Nederland | Verplichte basisverzekering | Basiszorg gedekt via verzekering | Premie en kleine eigen bijdragen voor oa medicijnen |
| Oostenrijk | Sociale verzekering | Basiszorg grotendeels gratis | Kleine eigen bijdrage mogelijk |
| Polen | Nationale ziektekostenverzekering | Basiszorg gratis voor verzekerden | Kleine co-payments voor medicatie |
| Portugal | Serviço Nacional de Saúde | Vrijwel volledig gratis | Soms kleine bijdrage voor medicijnen |
| Roemenië | Sociale verzekering | Basiszorg gratis voor verzekerden | Kleine bijdragen voor medicijnen |
| Slovenië | Sociale verzekering | Basiszorg gratis voor verzekerden | Kleine eigen bijdrage voor medicijnen/specialistische zorg |
| Slowakije | Sociale verzekering | Basiszorg gratis voor verzekerden | Kleine co-payments mogelijk |
| Spanje | Servicio Nacional de Salud | Publieke zorg grotendeels gratis | Eigen bijdrage voor medicijnen, sommige diensten |
| Tsjechië | Sociale verzekering | Basiszorg gratis voor verzekerden | Kleine co-payments voor medicijnen |
| Zweden | Publieke gezondheidszorg via belastingen | Vrijwel volledig gratis | Kleine kosten voor medicijnen of tandheelkunde |
Vergelijking met het Verenigd Koninkrijk
Nederland heeft een zorgstelsel dat via een verplichte basisverzekering toegankelijk en gereguleerd is, maar niet gratis. In tegenstelling tot het Verenigd Koninkrijk – dat sinds Brexit geen EU-lid meer is – liggen de zorgkosten per inwoner in Nederland aanzienlijk hoger. Het NHS-systeem wordt volledig gefinancierd uit belastingen en biedt vrijwel alle zorg gratis aan inwoners. In Nederland betalen burgers hoge premies, een verplicht eigen risico en co-pays, terwijl commerciële belangen van verzekeraars en farmaceutische bedrijven een grote rol spelen. Hierdoor is de zorg financieel zwaarder en minder transparant dan in het publiek gefinancierde systeem van het VK.
Een ziek systeem vraagt om radicale verandering
Het is duidelijk: een gezond, rechtvaardig zorgstelsel is in Nederland verloren gegaan.
De oplossing is helder:
- Basiszorg moet weer een publieke voorziening worden, volledig gefinancierd via belastingen en zonder winstoogmerk.
- Zorgverzekeraars moeten worden beperkt tot vrijwillige, aanvullende verzekeringen die echte keuzemogelijkheden bieden.
- De macht van farmaceutische bedrijven moet worden teruggedrongen. Apotheken moeten weer ruimte krijgen om zelf medicijnen te bereiden en lokaal geproduceerde oplossingen aan te bieden, zonder dat patiënten extra betalen.
Nederland heeft een gezondheidszorgsysteem nodig waarin solidariteit, toegankelijkheid en patiëntenzorg centraal staan en niet commerciële winst. Het is tijd dat de politiek de moed toont om deze fundamentele koerswijziging door te voeren. Want de gezondheid van miljoenen burgers is te belangrijk om over te laten aan een systeem dat winst boven welzijn stelt. Alleen een publieke, solidaire en transparante gezondheidszorg kan garanderen dat iedereen toegang heeft tot de zorg die hij of zij nodig heeft, zonder financiële barrières of commerciële beperkingen.
