Lipoedeem is één van de vele vormen van oedeem. In medische terminologie betekent ‘oedeem’ zwelling. Voor mensen met lipoedeem wordt de zwelling veroorzaakt door een overgroei van de vetopslagcellen (adipocyten), die normaal in een laag van de huid worden aangetroffen. Deze cellen groeien abnormaal in grootte en aantal wanneer iemand lipoedeem heeft. Omdat lichaamsvet bij normale lichaamstemperaturen een vloeibare consistentie heeft, kan de vetophoping lijken op andere oorzaken van vochtretentie in de weefsels.
Overzicht
Lipoedeem is een aandoening die wordt gekenmerkt door een symmetrische vergroting van de benen als gevolg van vetafzettingen onder de huid. Het is een veel voorkomende aandoening die bijna uitsluitend bij vrouwen voorkomt (tot 11% van de vrouwen). De oorzaak van lipoedeem is onbekend. Er zijn echter aanwijzingen voor hormonale en erfelijke invloeden. Veel mensen met lipoedeem hebben een familiegeschiedenis van vergelijkbaar vergrote benen. Hoewel er geen effectieve behandeling voor lipoedeem is, kunnen een aantal therapieën nuttig zijn bij het beheren van symptomen.
Symptomen
Tekenen en symptomen van lipoedeem verschijnen meestal tijdens de puberteit, zwangerschap of menopauze. De symptomen variëren van persoon tot persoon, maar omvatten meestal abnormale afzettingen van lichaamsvet op de heupen en beide benen, die zich uitstrekken van de billen tot de enkels. Deze vaak pijnlijke aandoening verergert meestal geleidelijk, hoewel sommige personen een minder groot lipoedeem ontwikkelen dat zich stabiliseert. In de vroege stadia van lipoedeem zien de meeste personen er normaal boven hun middel uit. Naarmate de aandoening vordert, kunnen de borst, romp, buik en bovenste ledematen ook worden vergroot.
De huid boven de getroffen gebieden lijkt meestal normaal, hoewel deze de elasticiteit kan verliezen. Mensen met lipoedeem hebben de neiging om gemakkelijk blauwe plekken te krijgen.
Oorzaak
De oorzaak van lipoedeem is onbekend. Veel mensen met lipoedeem zijn zwaarlijvig of hebben overgewicht, maar mensen met een normaal gewicht kunnen ook getroffen worden. Een genetische oorzaak wordt vermoed, maar niet bevestigd.
Diagnose
Lipoedeem is moeilijk te diagnosticeren en kan het beste worden gedaan door een medische professional met expertise in deze aandoening. Het onderzoek behelst ‘het in beeld brengen’, onder meer door ultrageluid, MRI, lymfangiogram en/of lymfoscintigrafie. Deze onderzoeken kunnen nuttig zijn bij de diagnose van lipoedeem, hoewel testresultaten in de vroege stadia van de aandoening ‘normaal’ kunnen lijken.
Het is belangrijk om lipoedeem te onderscheiden van andere vergelijkbare aandoeningen, waaronder maar niet beperkt tot: obesitas, lipohypertrofie (een aandoening met vergelijkbare tekenen en symptomen, maar zonder pijn en oedeem) en lymfoedeem (zwelling veroorzaakt door een abnormale bundeling van vloeistoffen).
In gevorderde gevallen moeten andere oorzaken van klassiek oedeem van de onderbenen worden overwogen, zoals:
- chronische veneuze insufficiëntie (de aderen hebben problemen om bloed vanuit de benen terug naar het hart te sturen)
- idiopathisch oedeem (onbekende oorzaak)
- oedeem als gevolg van interne ziekte en houdingsoedeem (vochtophoping in de voeten en enkels na lang staan)
Klassieke richtlijnen voor het diagnosticeren van lipoedeem
Deze omvatten de volgende criteria:
- het voorkomen bijna uitsluitend bij vrouwen
- bilaterale en symmetrische presentatie met minimale betrokkenheid van de voeten
- minimaal pitting oedeem, pijn, gevoeligheid en gemakkelijk blauwe plekken
- aanhoudende zwelling van de onderste ledematen, ondanks verhoging of gewichtsverlies
Bijgewerkte richtlijnen stellen een diagnose voor van lipoedeem met de criteria zoals klassiek gedefinieerd, naast symptomen van bovenbenen en arm(en), zoals een cirkelvormig verdikte vetlaag die de huid aantast.
Wat zijn de kenmerken van lipoedeem?
Lipoedeem is één van de vele chronische zwellingaandoeningen. Het is echter enigszins uniek, omdat het bijna uitsluitend vrouwen treft, wat doet geloven dat dit, althans gedeeltelijk, wordt aangedreven door de hormonale status.
In feite doen de meeste vrouwen die lipoedeem ontwikkelen dit op het moment van grote veranderingen in de vrouwelijke hormonale status. Er zijn andere veel voorkomende kenmerken van lipoedeem. Getroffen personen ervaren vaak gemakkelijk blauwe plekken en uitstekende gevoeligheid van de aangetaste weefsels. Lipoedeem beïnvloedt bijna altijd de benen, minder vaak de armen, maar spaart meestal de romp. Het is om deze reden dat een kenmerk van lipoedeem de onevenredigheid is tussen de grootte van de romp en de grootte van de benen. Wanneer de benen worden aangetast, zijn de voeten normaal in grootte, met de zwelling die voortvloeit uit het niveau van de enkels. Een familiegeschiedenis van op dezelfde manier getroffen individuen komt veel voor, wat suggereert dat er een genetische aanleg voor deze aandoening bestaat.
Waarom is het lymfestelsel belangrijk bij lipoedeem?
De lymfevaten zijn verantwoordelijk voor het verwijderen van extra vocht uit de weefsels. Het is belangrijk op te merken dat mensen met lipoedeem moeite hebben om een waterbelasting uit het lichaam te verwijderen, vooral als ze rechtop staan of zitten. Bovendien is beeldvorming van de microscopische lymfevaten abnormaal bij patiënten met lipoedeem en dit abnormale patroon verschilt van wat wordt waargenomen bij lipoedeem. Een belangrijke theorie is dat een slechte functie van de lymfevaten leidt tot waterretentie, waardoor de vetcellen opzwellen en uiteindelijk abnormaal groot worden.
Wat zijn de stadia van lipoedeem?
Gedurende de geschiedenis van lipoedeem kunnen de weefsels progressieve verandering ondergaan. De verschillende fasen:
- De huid blijft glad, maar de onderliggende vetlaag wordt groter
- Er zijn zichtbare onregelmatigheden in het huidoppervlak en kunnen knobbeltjes worden gevoeld in het vetweefsel
- Er ontstaan grote externe ophopingen van weefsel, afkomstig van de huid.
Wat is het verschil tussen cellulitis en lipoedeem?
Cellulitis is ook een verandering in het onderhuidse vet, maar cellulitis is vooral een cosmetisch probleem. Bij sommige personen kan de aanwezigheid van cellulitis de vroegste fase van een probleem zijn, die zich kan ontwikkelen tot een volwaardig lipoedeem, maar dit is zeker niet altijd het geval.
Is lipoedeem een veel voorkomend probleem?
De exacte oorzaak van lipoedeem is niet bekend, omdat we op dit moment geen diagnostische of beeldvormende hulpmiddelen missen, die de aanwezigheid van lipoedeem betrouwbaar kunnen identificeren. Helaas zijn er veel gemeenschappelijke kenmerken tussen de medische diagnose van lipoedeem en het normale patroon, waarin vrouwen de neiging hebben om overtollig lichaamsvet af te zetten. Andere oedeem veroorzakende aandoeningen kunnen worden verward met lipoedeem, waaronder lymfoedeem, aderziekte, hypothyreoïdie en systemische oorzaken van oedeem, zoals hartfalen.
Behandeling
Er is geen effectieve behandeling voor lipoedeem. Behandeling om symptomen te verlichten en progressie te voorkomen, omvat lichaamsbeweging, voeding, emotionele ondersteuning en management van naast elkaar bestaande gezondheidsproblemen, die zwelling van de benen kunnen veroorzaken.
De belangrijkste conservatieve behandeling is complete decongestieve therapie (ook wel complexe decongestieve therapie of CDT genoemd). CDT combineert verschillende benaderingen, waaronder handmatig weefselvocht drainage compressietherapie en fysieke mobilisatie.
Chirurgie kan worden overwogen als conservatieve en ondersteunende therapieën niet effectief zijn. Chirurgische opties kunnen liposuctie omvatten met behulp van gespecialiseerde technieken voor lipoedeem (zoals waterstraal-geassisteerde liposuctie) en excisie (chirurgische verwijdering van grote vetafzettingen van aangetaste lichaamsdelen).
Hoe zit het met een operatie?
In de afgelopen jaren is er steeds meer nadruk gelegd op chirurgische technieken om het abnormale vetweefsel te verwijderen. Liposuctie, hetzij tumescent of met water ondersteund, wordt beschouwd als een geschikte chirurgische therapie. Dit moet niet als curatief worden beschouwd, omdat het probleem kan terugkeren en, zelfs als het succesvol is, zelden zal resulteren in een volledige terugkeer naar een normale vorm van de betrokken ledematen. Niettemin kunnen deze chirurgische benaderingen in geselecteerde gevallen zeer nuttig zijn bij het verminderen van de totale ziektelast, vaak resulterend in verhoogde mobiliteit en verminderd ongemak in de getroffen ledematen. De operatie vereist vaak meerdere procedures om een volledig behandelingseffect te bereiken.
Wat zijn de medische complicaties van lipoedeem?
Gelukkig treedt het risico op infectie (cellulitis), dat wordt gezien bij lymfoedeem en chronische veneuze ziekte, niet op bij lipoedeem. In latere stadia van lipoedeem is er echter een duidelijke neiging om afwijkingen te ontwikkelen in deze andere twee circulaties. Late fase lipoedeem met ontwikkeling van lymfoedeem wordt lipolipoedeem genoemd en met aderafwijkingen: flebolipoedeem.