Personen die contactbesmetting ontwikkelen, ervaren meestal een overweldigend gevoel van angst, ongemak of onreinheid, wanneer ze in fysiek contact komen met stoffen, objecten, mensen of dieren, die worden beschouwd als ‘contaminanten’ (meestal met kiemen, vuil, ziekte, lichaamsafval, secreties of giftige chemicaliën). Deze personen kunnen een onderliggende angst hebben dat contact met de contaminant ziekte of de dood voor zichzelf of anderen kan veroorzaken. Belangrijk is dat deze angsten zeer onevenredig zijn aan realistische waarschijnlijkheden en verwachtingen. Smetvrees is de angst voor ziektekiemen. In dit geval verwijst ‘kiemen’ in grote lijnen naar elk micro-organisme dat ziekte veroorzaakt, zoals bacteriën, virussen of parasieten. Smetvrees kan ook worden aangeduid met andere namen, waaronder: bacillofobie, bacteriofobie, mysofobie, verminofobie.
Obsessie
OCS staat voor Obsessieve Compulsieve Stoornis. Personen met OCS zijn dwangmatig. De angsten kunnen reëel (fysiek) of ‘magisch’ (surrealistisch) zijn, bijvoorbeeld angst voor het oplopen van ziekten, dodelijke handicaps, gezondheidsrisico’s of pech, via contact met de namen of afbeeldingen van ziekten, mensen met ziekten, gehandicapten, of contact met ongelukkige nummers, bijgelovige objecten of situaties. In een poging om hun opdringerige gedachten en ongemakkelijke lichamelijke gewaarwordingen (obsessies) na contact met de verontreiniging te neutraliseren, worden meestal overmatige reinigingsrituelen (dwanghandelingen) van de gebieden toegepast, totdat de persoon zich ‘de-besmet’ voelt. Vermijden en geruststelling zoeken rond dit onderwerp komt ook veel voor.
Relatie met OCS
Zorgen over ziektekiemen of ziekten is niet noodzakelijk een teken van obsessief-compulsieve stoornis (OCS). Met OCS resulteren terugkerende en aanhoudende obsessies in aanzienlijke angst. Deze gevoelens resulteren in dwangmatig en repetitief gedrag dat enige verlichting biedt. Reiniging is een veel voorkomende dwang bij mensen met OCS.
Het is mogelijk om smetvrees te hebben zonder OCS en vice versa. Sommige mensen hebben zowel smetvrees als OCS. Het belangrijkste verschil is dat mensen met smetvrees reinigen in een poging om ziektekiemen te verminderen, terwijl mensen met OCS schoon (ook bekend als ritueel gedrag) om hun angst te verminderen.
Symptomen van smetvrees
We hebben allemaal angsten, maar fobieën worden vaak als onredelijk of overdreven beschouwd in vergelijking met standaardangsten. Het leed en de angst veroorzaakt door een kiemfobie staan niet in verhouding tot de schade die kiemen waarschijnlijk kunnen veroorzaken. Iemand met smeetvrees kan zich tot het uiterste inspannen om besmetting te voorkomen. De symptomen van smetvrees zijn hetzelfde als de symptomen van andere specifieke fobieën. In dit geval zijn ze van toepassing op gedachten en situaties waarbij bacteriën betrokken zijn. De emotionele en psychologische symptomen van smetvrees zijn onder meer:
- (intense) angst voor ziektekiemen
- angst, zorgen of nervositeit, gerelateerd aan blootstelling aan ziektekiemen
- gedachten over blootstelling aan ziektekiemen, resulterend in een ziekte of ander negatief gevolg
- gedachten om te worden overwonnen door angst in situaties, waarin bacteriën aanwezig zijn
- proberen zichzelf af te leiden van gedachten over bacteriën of situaties waarbij bacteriën betrokken zijn
- machteloos voelen om een angst voor ziektekiemen te beheersen die men herkent als onredelijk of extreem
De gedragssymptomen van smetvrees zijn onder meer:
- het vermijden of verlaten van situaties, waarvan wordt aangenomen dat ze leiden tot blootstelling aan ziektekiemen
- veel tijd besteden aan het nadenken over, zich voorbereiden op of uitstellen van situaties, waarbij bacteriën kunnen voorkomen
- hulp zoeken bij het omgaan met angst of situaties die angst veroorzaken
- problemen met functioneren thuis, op het werk of op school, vanwege angst voor bacteriën (bijvoorbeeld de noodzaak om de handen te veel te wassen kan de productiviteit beperken)
De fysieke symptomen van smetvrees zijn vergelijkbaar met die van andere angststoornissen en kunnen optreden tijdens gedachten aan ziektekiemen als situaties waarbij ziektekiemen betrokken zijn. Ze bevatten:
- hoge hartslag
- zweten of koude rillingen
- kortademigheid
- beklemming op de borst of pijn
- licht gevoel in het hoofd
- tintelingen
- beven of trillen
- spierspanning
- rusteloosheid
- misselijkheid of braken
- hoofdpijn
- moeite met ontspannen
Kinderen die bang zijn voor ziektekiemen kunnen ook de bovengenoemde symptomen ervaren. Afhankelijk van hun leeftijd kunnen ze extra symptomen krijgen, zoals:
- driftbuien, huilen of schreeuwen
- vasthouden aan of weigeren ouders te verlaten
- moeite met slapen
- nerveuze bewegingen
- problemen met eigenwaarde
Soms kan angst voor ziektekiemen leiden tot een obsessief-compulsieve stoornis.
Impact op levensstijl
Met smetvrees is de angst voor bacteriën blijvend genoeg om het dagelijkse leven te beïnvloeden. Mensen met deze angst kunnen veel moeite doen om acties te vermijden die kunnen leiden tot besmetting, zoals uit eten gaan in een restaurant of seks hebben. Ze kunnen ook plaatsen vermijden waar bacteriën in overvloed aanwezig zijn, zoals openbare badkamers, restaurants of bussen. Sommige plaatsen zijn moeilijker te vermijden, zoals school of werk. Op deze plaatsen kunnen acties zoals het aanraken van een deurknop of iemand de hand schudden iemand angstig maken. Soms leidt deze angst tot dwangmatig gedrag. Iemand met smetvrees zal de handen vaak wassen, douchen of oppervlakken schoonvegen. Hoewel deze herhaalde acties het risico op besmetting daadwerkelijk kunnen verminderen, kunnen ze alomvattend zijn, waardoor het moeilijk is om zich op iets anders te concentreren.
Oorzaken van smetvrees
Net als andere fobieën begint smetvrees vaak tussen de kindertijd en de jonge volwassenheid. Er wordt aangenomen dat verschillende factoren bijdragen aan de ontwikkeling van een fobie. Waaronder:
- Negatieve ervaringen in de kindertijd. Veel mensen met smetvrees kunnen zich een specifieke gebeurtenis of traumatische ervaring herinneren die tot ziektekiemen leidde
- Familiegeschiedenis. Fobieën kunnen een genetische link hebben. Het hebben van een naast familielid met een fobie of een andere angststoornis kan het risico verhogen. Ze hebben echter misschien niet dezelfde fobie
- Omgevingsfactoren. Overtuigingen en praktijken met betrekking tot netheid of hygiëne waaraan de jonge persoon wordt blootgesteld, kunnen de ontwikkeling van smetvrees beïnvloeden
- Hersenfactoren. Men denkt dat bepaalde veranderingen in de hersenchemie en -functie een rol spelen bij de ontwikkeling van fobieën
Triggers zijn objecten, plaatsen of situaties die fobiesymptomen verergeren. Smetvrees-triggers die symptomen veroorzaken, kunnen zijn:
- lichaamsvloeistoffen zoals slijm, speeksel of sperma
- onreine objecten en oppervlakken, zoals deurknoppen, computertoetsenborden of ongewassen kleding
- plaatsen waarvan bekend is dat ziektekiemen zich verzamelen, zoals vliegtuigen of ziekenhuizen
- onhygiënische praktijken of mensen
Hoe smetvrees wordt gediagnosticeerd
Smetvrees valt onder de categorie van specifieke fobieën in de “Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition (DSM-5)”. Om een fobie te diagnosticeren, zal een arts een interview afnemen. Het interview kan vragen bevatten over de huidige symptomen, evenals de medische, psychiatrische en familiegeschiedenis.
De DSM-5 bevat een lijst met criteria die worden gebruikt om fobieën te diagnosticeren. Naast het ervaren van bepaalde symptomen, veroorzaakt een fobie doorgaans veel leed, heeft het invloed op het vermogen om te functioneren en duurt het zes maanden of langer.
Tijdens het diagnoseproces kan de arts ook vragen stellen om vast te stellen of de angst voor ziektekiemen wordt veroorzaakt door OCS.
Gezonde versus ‘onredelijke’ angst voor ziektekiemen
De meeste mensen nemen voorzorgsmaatregelen om veel voorkomende ziekten, zoals verkoudheid en griep te voorkomen. We moeten ons bijvoorbeeld allemaal enigszins zorgen maken over ziektekiemen tijdens het griepseizoen. Het is zelfs een goed idee om bepaalde stappen te ondernemen om het risico op een besmettelijke ziekte te verminderen en mogelijk aan anderen door te geven. Het is belangrijk om een seizoensgriep te krijgen en je handen regelmatig te wassen om te voorkomen dat je ziek wordt van de griep.
Zorg voor ziektekiemen wordt ongezond wanneer de hoeveelheid nood die het veroorzaakt opweegt tegen de nood die het voorkomt. Er is maar zoveel dat men doen om ziektekiemen te voorkomen. Er kunnen tekenen zijn dat de angst voor ziektekiemen schadelijk is. Bijvoorbeeld:
- Als de zorgen over ziektekiemen aanzienlijke beperkingen opleggen aan wat men doet, waar men naartoe gaat en wie men ziet, kan er reden zijn tot bezorgdheid
- Als men weet dat de angst voor ziektekiemen irrationeel is, maar men zich machteloos voelt om het te stoppen, heeft men misschien hulp nodig
- Als de routines en rituelen die men voelt om uit te voeren om besmetting te voorkomen , zich schamen of mentaal onwel voelen, zijn de angsten misschien overgegaan in een serieuzere fobie
Zoek hulp bij een arts of therapeut. Er is behandeling beschikbaar voor smetvrees.
Behandeling voor smetvrees
Het doel van de behandeling van smetvrees is om u comfortabeler te maken met ziektekiemen, waardoor de kwaliteit van leven verbetert. Smetvrees wordt behandeld met therapie, medicatie en zelfhulpmaatregelen.
Behandeling
Therapie, ook bekend als psychotherapie of counseling, kan helpen de angst voor ziektekiemen onder ogen te zien. De meest succesvolle behandelingen voor fobieën zijn blootstellingstherapie en cognitieve gedragstherapie (CBT). Blootstellingstherapie of desensibilisatie omvat geleidelijke blootstelling aan triggers van smetvrees. Het doel is om angst veroorzaakt door bacteriën te verminderen. Na verloop van tijd herwint men de controle over de gedachten over ziektekiemen.
CGT wordt meestal gebruikt in combinatie met blootstellingstherapie. Het bevat een reeks vaardigheden die men kan toepassen in situaties waarin de angst voor ziektekiemen overweldigend wordt.
Medicatie
Therapie is meestal voldoende om een fobie te behandelen. In sommige gevallen worden medicijnen gebruikt om de symptomen van angst, geassocieerd met blootstelling aan ziektekiemen, op de korte termijn te verlichten. Deze medicijnen omvatten:
- selectieve serotonine heropname remmers (SSRI’s)
- serotonine-norepinefrine heropname remmers (SNRI’s)
Medicatie is ook beschikbaar om symptomen van angst tijdens specifieke situaties aan te pakken, waaronder:
- bètablokkers
- antihistaminica
- kalmerende middelen
Zelfhulp
Bepaalde veranderingen in levensstijl en huismiddeltjes kunnen de angst voor ziektekiemen helpen verlichten, zoals:
- mindfulness of meditatie beoefenen om angst te bestrijden
- andere ontspanningstechnieken toepassen, zoals diep ademhalen of yoga
- actief blijven
- genoeg slaap krijgen
- gezond eten
- op zoek naar een steungroep
- waar mogelijk geconfronteerd worden met gevreesde situaties
- het verminderen van cafeïne of andere stimulerende consumptie
Tot slot
Het is normaal dat men zich zorgen maakt over ziektekiemen. Maar zorgen over ziektekiemen kunnen een teken zijn van iets ernstigers, wanneer ze het vermogen om te werken, studeren of socialiseren beginnen te verstoren. Maak een afspraak met een arts of therapeut als u denkt dat uw angsten rondom ziektekiemen uw kwaliteit van leven beperken. Er zijn talloze behandelmethoden die u kunnen helpen.