De ervaring van een ramp kan mensen motiveren om een betere manier van leven te creëren. Het leven is veranderd sinds het uitbreken van de coronavirusziekte in 2019.
Op een serieuzere toon: je bent misschien gedwongen te stoppen met werken of thuisscholing te geven aan je kinderen. Misschien heb je last van eenzaamheid, angst of depressie. Misschien ben je zelfs mensen met een ernstige lichamelijke ziekte tegengekomen of met de dood geconfronteerd. Er is geen twijfel over mogelijk: de COVID-19-pandemie heeft veel leden van de mondiale samenleving gedwongen tot ongekende uitdagingen. Bovendien worstelen we waarschijnlijk nog vele maanden of zelfs jaren met de gevolgen Hiervan.
Maar zelfs tijdens een tragedie is het mogelijk om een zilveren randje te ontdekken. Terwijl miljoenen mensen worstelden om veilig te blijven en zich aan te passen aan de nieuwe omstandigheden, zag de samenleving een golf van vriendelijkheid en edelmoedigheid, zowel groot als klein.
Evenzo zijn veel ouderen in zelfisolatie verwend geraakt met het halen van boodschappen door familieleden, vrienden of zelfs vreemden. Mensen zijn begonnen met vrijwilligerswerk om de gespannen gezondheidsdiensten te ondersteunen en veel bedrijven schenken goederen of diensten aan de meest kwetsbare leden van de samenleving. Veel fitnessbedrijven bieden gratis online yoga- en bewegingslessen aan tijdens de pandemie? Inderdaad verslagen van vriendelijkheid lijken een recordhoogte te bereiken en speciale websites delen ideeën over hoe ze elkaar het beste kunnen ondersteunen in deze tijd van nood.
Vriendelijkheid
Menselijke vriendelijkheid is geenszins een nieuw fenomeen. Het verwijst naar onzelfzuchtig of ‘altruïstisch’ gedrag, dat voornamelijk wordt ingegeven door de wens om anderen te helpen en dat vaak persoonlijke kosten met zich meebrengt. Het kan een groot aantal acties omvatten, zoals donaties aan goede doelen, vrijwilligerswerk of hulp aan vreemden.
Echter, in de context van menselijke evolutie, waar alleen de “sterkste” concurrenten natuurlijke selectie overleven, lijkt het idee van onbaatzuchtige daden enigszins contra-intuïtief. Waarom zou iemand kostbare middelen en tijd besteden aan het helpen van anderen, terwijl ze zouden kunnen investeren in hun eigen welzijn?
Het lijkt inderdaad waarschijnlijk dat verschillende evolutionaire aspecten de ontwikkeling van altruïsme bij mensen hebben bevorderd. Een overheersend idee stelt dat vriendelijkheid wordt ingegeven door de wens om de groep te beschermen. De motivatie om de groep te steunen kan bijzonder sterk zijn in het geval van naaste familieleden en nakomelingen, die veel van de eigen genen van het individu delen en deze waarschijnlijk generaties lang zullen doorgeven. Onzelfzuchtig gedrag helpt daarom de groep en de eigen genenpool te versterken en draagt zo bij aan de overleving op lange termijn.
Een andere verklaring van menselijke vriendelijkheid is die van wederzijds altruïsme. Trouw aan het gezegde ‘Doe een goede daad voor een ander en de gunst zul je terugontvangen’, zijn mensen vaak gemotiveerd om vriendelijkheid te betonen in de hoop dat de ander op een later tijdstip hierop zal reageren. Overwegingen van wederkerigheid kunnen zelfs een rol spelen bij eenmalige interacties, waarbij mensen volslagen vreemden helpen, die ze nooit meer zullen tegenkomen. In die gevallen kan “indirecte wederkerigheid” een rol spelen, waarbij vriendelijke individuen onzelfzuchtige actie ondernemen voor toevallige omstanders en daardoor een altruïstische reputatie opbouwen. Deze reputatie kan hen in de toekomst helpen een positievere behandeling (“indirecte wederkerigheid”) te krijgen, omdat mensen eerder geneigd zijn om de vriendelijkere leden van de samenleving te helpen.
Bevorderen rampen vriendelijkheid?
Bovenstaande analyse suggereert dat vriendelijkheid een veelvoorkomende menselijke eigenschap is, die diep geworteld kan zijn in de biologische evolutieprocessen. Maar hoe zit het met de beweringen van verhoogde vriendelijkheid tijdens de COVID-19-pandemie? Is er wetenschappelijk bewijs voor een toename van altruïstisch gedrag tijdens natuurrampen, bedreigingen en noodsituaties?
Verrassend genoeg toont een enorme hoeveelheid psychologisch onderzoek aan dat ongunstige omstandigheden en ernstig trauma inderdaad het beste in mensen naar boven kunnen halen.
De misschien meest interessante bevinding is echter dat meer vriendelijkheid na rampen mogelijk niet beperkt is tot pogingen om de status-quo te herstellen. Het zou zelfs veel verder kunnen reiken dan de oorspronkelijke rampcontext. Zo bleek uit onderzoek na een verwoestende storm in België dat niet alleen de lokale vriendelijkheid jegens de slachtoffers van de storm na de ramp toenam. In plaats daarvan werd een algemenere golf van altruïsme waargenomen en bleken mensen op wereldschaal genereuzer te zijn. Meer specifiek het bedrag van donaties aan goede doelen voor de niet-verwante strijd tegen een Afrikaanse hongersnood van Belgische burgers piekte kort na de ramp. Het lijkt er dus op dat eenmalige noodsituaties grote psychologische overloopeffecten kunnen hebben en het algehele niveau van vriendelijkheid zowel lokaal als internationaal kunnen verhogen.
Al deze bevindingen voorspellen veel goeds in de huidige context van de pandemie van het coronavirus. Misschien zal de mondiale gemeenschap sterker, vriendelijker en meer verenigd worden na het overwinnen van de huidige uitdagingen? Maar hoe komt het dat we deze positieve trends in menselijk gedrag waarnemen?
Redenen voor vriendelijkheid na rampen
Ongunstige omstandigheden, trauma en lijden creëren voor veel individuen een nieuwe leefsituatie, die dan uitzonderlijk gedrag lijkt te rechtvaardigen. Onderzoekers hebben de transformatieve kracht van rampen al tientallen jaren bestudeerd en er wordt gesteld, dat ‘een ramp ons in de tijdelijke utopie van een getransformeerde menselijke natuur en samenleving werpt’. In deze context verwijst de term utopie naar een verlangen om een betere manier van leven te creëren en daden van extreme vriendelijkheid kunnen precies dat bereiken. Bovendien hebben eerdere studies aangetoond dat betrokkenheid bij altruïstisch gedrag tijdens rampen niet zozeer afhankelijk is van standaard persoonlijkheidskenmerken. In plaats daarvan kunnen ze de aanleg voor overleven van een persoon weerspiegelen. Mensen die bijvoorbeeld hoog scoren in probleemoplossende en leiderschapsvaardigheden, kunnen degenen zijn die de meeste ondersteuning bieden.
Tot slot
De huidige trends voor wederzijdse ondersteuning lijken daarom een algemeen psychologisch patroon te volgen en kunnen worden ingegeven door een verlangen om te overleven en de wens om een betere wereld te creëren in de nasleep van de ramp. Wat zijn uw persoonlijke ervaringen van vriendelijkheid tijdens de COVID-19-pandemie?