Auto-immuunziekten worden gekenmerkt door een overactief, verkeerd gericht immuunsysteem, dat het eigen lichaam aanvalt. Het immuunsysteem beschermt het lichaam tegen ziektekiemen, zoals bacteriën en virussen. Normaal gesproken kan het immuunsysteem vreemde cellen en lichaamseigen cellen onderscheiden.
Bij een auto-immuunziekte ziet het immuunsysteem delen van het lichaam, zoals gewrichten of huid, als vreemd. Hierdoor geeft het eiwitten af, genaamd auto antilichamen, die dan gezonde cellen aanvallen. Sommige auto-immuunziekten richten hun doel op slechts één orgaan, andere op meerdere.
Waarom valt het immuunsysteem het lichaam aan?
Artsen weten niet precies wat de oorzaak is van het ontstekingsmechanisme van het immuunsysteem, ook niet waarom sommige mensen meer kans hebben om een auto-immuunziekte te krijgen dan anderen.
Volgens een studie uit de VS in 2014 hebben vrouwen ruim twee keer zoveel kans een auto-immuunziekten te ontwikkelen dan mannen (6,4 procent van de vrouwen tegen 2,7 procent van de mannen). Bij de vrouw begint de ziekte vaak tijdens de kinderjaren, tussen het 15e en het 44e levensjaar.
Sommige auto-immuunziekten komen vaker voor bij bepaalde etnische groepen. Bijvoorbeeld, lupus beïnvloedt meer Afro-Amerikaanse en Latino mensen dan Kaukasische. Bepaalde auto-immuunziekten, zoals multiple sclerose en lupus, komen voor in bepaalde families. Niet elk gezinslid zal deze ziekte hebben, maar ze zijn vatbaar door vererving voor een auto-immune aandoening.
Omdat het vóórkomen van auto-immuunziekten stijgt, vermoeden onderzoekers dat omgevingsfactoren, zoals infecties en blootstelling aan chemicaliën of oplosmiddelen, hier ook een rol in spelen. Een “westers dieet” is een andere vermoede risicofactor voor het ontwikkelen van een auto-immuunziekte. Er wordt verondersteld, dat het eten van veel vet, veel suiker en bewerkte voedingsmiddelen ook kan leiden tot ontstekingen, die een immuunreactie zou kunnen veroorzaken. Dit is echter niet bewezen.
In 2015 richtte een studie zich op een andere theorie, die de ‘hygiëne hypothese’ werd genoemd. Vanwege vaccins en antiseptica worden kinderen tegenwoordig niet blootgesteld aan zoveel kiemen als in het verleden. Het gebrek aan blootstelling zou hun immuunsysteem vatbaar maken voor overreactie op onschadelijke stoffen.
Onderzoekers denken dat verschillende factoren kunnen bijdragen aan auto-immuunziekten, zoals genetica, dieet, infecties en blootstelling aan chemicaliën.
Verschillende typen auto-immuunziekten
Er zijn meer dan 80 verschillende auto-immuunziekten. Vaak overlappen hun symptomen elkaar, waardoor ze moeilijk te diagnosticeren zijn. Hier zijn 25 van de meest voorkomende:
- Auto-immuun Vasculitis
Auto-immune vasculitis treedt op wanneer het immuunsysteem de bloedvaten aanvalt. De ontsteking vernauwt de aders en slagaders, waardoor er minder bloed kan doorstromen. - Coeliakie
Mensen met coeliakie kunnen geen voedingsmiddelen met gluten eten. Gluten is een groep eiwitten, die wordt aangetroffen in tarwe, rogge en andere graanproducten. Wanneer gluten in de dunne darm komt, zal het immuunsysteem dit deel van het maagdarmkanaal aanvallen en veroorzaakt ontstekingen.
Tijdens een studie uit 2015 kwam naar voren, dat coeliakie bij ongeveer 1 procent van de mensen voorkomt in de Verenigde Staten. Een groter aantal mensen hebben glutengevoeligheid, dat is niet een auto-immuunziekte, maar kan soortgelijke symptomen hebben, zoals diarree en buikpijn. - CREST
CREST is een acroniem van de (Engelse) termen voor: Calcinose, Raynaud Fenomeen, Oesophagusdysmotiliteit, Sclerodactylie, Teleangiëctasiën. Er wordt aangenomen dat het CREST-syndroom een auto-immuunziekte is, waarbij het immuunsysteem de productie van te veel collageen lijkt te stimuleren, dat zich ophoopt in de huid en interne organen, waardoor hun functie wordt aangetast. - Diabetes type 1
De Eilandjes van Langerhans in de alvleesklier produceren het hormoon insuline, dat helpt bij het reguleren van de bloedsuikerspiegel. Bij diabetes mellitus type 1 valt het immuunsysteem de insulineproducerende cellen in de alvleesklier aan en zal deze vernietigen. Het resultaat is een hoge bloedsuikerspiegel, dat kan leiden tot schade in de bloedvaten, evenals in de organen zoals het hart, nieren, ogen en zenuwen. - Gastritis
Auto-immuun atrofische gastritis is een chronische ontstekingsziekte, waarbij het immuunsysteem ten onrechte een speciaal type cel (pariëtale cellen) in de maag vernietigt. Auto-immuun atrofische gastritis kan ook worden geassocieerd met een verhoogd risico op bepaalde soorten maagkanker. - Hashimoto’s Thyroiditis
Bij Hashimoto’s Thyroiditis wordt de schildklierhormoonproductie vertraagt en zorgt voor een tekort. Symptomen zijn gewichtstoename, gevoeligheid voor kou, vermoeidheid, haaruitval en zwelling van de schildklier (struma). - Inflammatoire Darmziekte
Ontstekingsdarmziekte (IBD) is een term die wordt gebruikt om aandoeningen te beschrijven die ontstekingen in de bekleding van de darmwand veroorzaken. Ieder type IBD beïnvloedt een ander deel van het Gastr0-Intestinalestelsel. De ziekte van Crohn kan elk deel van het GI-systeem, van de mond tot de anus, aantasten. Colitis Ulcerosa beïnvloedt alleen de bekleding van de dikke darm (Colon) en het rectum. - Microscopische Polyangiitis
Microscopische polyangiitis (MPA) is een zeldzame ziekte. Het is het gevolg van bloedvatontsteking (vasculitis), die orgaansystemen kan beschadigen. De gebieden die het meest worden getroffen door MPA zijn de nieren, de longen, zenuwen, de huid en gewrichten. MPA heeft veel gemeenschappelijke kenmerken met een andere vorm van vasculitis, genaamd granulomatosis met polyangiitis (GPA, voorheen Wegener’s Granulomatosis). De behandelmethoden voor deze ziekten zijn vergelijkbaar. - Multiple Sclerose
Multiple sclerose (MS) beschadigt de myelineschede, de beschermende coating, die zenuwcellen omringt, in het centrale zenuwstelsel. Schade aan de myelineschede vertraagt de transmissiesnelheid van berichten tussen de hersenen en het ruggenmerg van en naar de rest van het lichaam.
Deze schade kan leiden tot symptomen, zoals gevoelloosheid, zwakte, evenwichtsproblemen en moeite met lopen. De ziekte komt voor in verschillende vormen en progressie. Volgens een studie uit 2012 heeft ongeveer 50 procent van de mensen met MS hulp nodig bij het lopen binnen 15 jaar, nadat de ziekte is gediagnosticeerd. - Myasthenia Gravis
Myasthenia gravis beïnvloedt zenuwimpulsen, die hersenen geven aan de spieren. Wanneer de communicatie van zenuwen naar de spieren is aangetast, kunnen de signalen de spieren niet bereiken. De meest voorkomende symptoom is spierzwakte, die verergert met activiteit en verbetert met rust. Vaak zijn dit spieren die de oogbewegingen controleren, het ooglid openen, slikken en gezichtsbewegingen. - Pernicieuze Anemie
Deze aandoening veroorzaakt deficiëntie van een eiwit, dat wordt aangemaakt door cellen van de maag, bekend als intrinsieke factor, die nodig is om in de dunne darm vitamine B-12 te absorberen uit voedsel. Bij een tekort aan deze vitamine, zal er ondermeer bloedarmoede worden ontwikkeld en het vermogen van het lichaam voor de juiste DNA-synthese zal worden gewijzigd. Pernicieuze anemie komt vaker voor bij oudere volwassenen. Volgens een studie uit 2012 studie hebben 0,1 procent van de mensen dit in het algemeen, waarbij bijna 2 procent van de mensen 60 jaar of ouder is. - Polyartritis Nodosa
Polyartritis Nodosa is een zeldzame auto-immuunziekte met spontane ontsteking van de slagaders (arteritis, een vorm van bloedvatontsteking of “vasculitis”). - Prematuur Ovarieel Falen (POF)
Verhoogde incidentie van gonadaal falen is waargenomen bij patiënten met auto-immuunziekten, zoals primaire bijnierinsufficiëntie (ziekte van Addison) of auto-immuun schildklieraandoening (ziekte van Graves of Hashimoto) volgens een gericht onderzoek in de jaren zestig en zeventig naar potentiële auto-immuunziekten van POF. Schattingen kunnen verschillen, maar ongeveer 5-30% van de POF-gevallen heeft een auto-immuun etiologie - Psoriasis/Arthritis Psoriatica
Huidcellen groeien normaal en worden vervolgens afgestoten wanneer ze niet meer nodig zijn. Psoriasis zorgt ervoor dat huidcellen zich te snel vermenigvuldigen. De extra cellen hopen zich op en vormen ontstoken rode vlekken, met plaques van zilver-witachtige schubben op de huid.
Tot 30 procent van de mensen met psoriasis ontwikkelen ook zwelling, stijfheid en pijn in hun gewrichten. Deze vorm van de ziekte wordt Psoriatische Artritis genoemd. - Polychondritis
Polychondritis is een auto-immuunziekte, waarbij het immuunsysteem van het lichaam de kraakbeenweefsels in het lichaam begint aan te vallen en te vernietigen. Een oorzaak voor het ontstaan van deze ziekte is niet bekend, maar er zijn geen aanwijzingen voor een genetische aanleg voor het ontwikkelen van Polychondritis. - Primaire Biliaire Cirrose
Primaire Biliaire Cholangitis (PBC), voorheen bekend als Primaire Biliaire Cirrose, is een auto-immuunziekte van de lever. Het is het gevolg van een langzame, progressieve vernietiging van de kleine galwegen van de lever, waardoor gal en andere toxines zich in de lever ophopen, een aandoening die cholestase wordt genoemd. - Reumatoïde Artritis
Bij reumatoïde artritis (RA) valt het immuunsysteem de gewrichten aan. Deze aanval veroorzaakt roodheid, warmte, pijn en stijfheid in de gewrichten. In tegenstelling tot osteoartritis, dat vaak bij oudere mensen voorkomt, kan RA al op vroege leeftijd, reeds vóór het 30e jaar, beginnen. - Sarcoïdose
Sarcoïdose is een ontstekingsziekte die meerdere organen in het lichaam treft, maar vooral de longen en lymfeklieren. Bij mensen met sarcoïdose vormen zich in bepaalde organen van het lichaam abnormale massa’s of knobbeltjes (granulomen genaamd), bestaande uit ontstoken weefsels. Deze granulomen kunnen de normale structuur en mogelijk de functie van het aangetaste orgaan (organen) veranderen. - Syndroom van Churg-Strauss
Het Churg-Strauss-syndroom is een zeldzame aandoening die meerdere orgaansystemen kan beïnvloeden, metname de longen. De aandoening wordt gekenmerkt door de abnormale clustering van bepaalde witte bloedcellen (hypereosinofilie) in het bloed en weefsels, ontsteking van bloedvaten (vasculitis) en de ontwikkeling van inflammatoire nodulaire laesies, genaamd granulomen (granulomatosis). De meeste getroffen personen hebben een geschiedenis van allergie. Bovendien gaan astma en andere bijbehorende (long) afwijkingen (d.w.z. longinfiltraten) vaak vooraf aan de ontwikkeling van de gegeneraliseerde (systemische) symptomen en bevindingen, die worden gezien bij het Churg-Strauss-syndroom.
De exacte oorzaak van Churg Strauss is onbekend. Net als andere auto-immuunziekten zijn onderzoekers van mening dat verschillende factoren, zoals genetica en omgeving, een rol spelen bij het “triggeren” van het immuunsysteem.
De ziekte is zeer zeldzaam. Schattingen variëren van twee tot 15 personen per miljoen gediagnosticeerden per jaar. Het komt evenveel voor bij mannen als bij vrouwen. Hoewel de symptomen van Churg Strauss op elke leeftijd kunnen beginnen, worden de meeste gevallen gediagnosticeerd wanneer patiënten tussen de 30 en 50 jaar oud zijn. - Syndroom van Goodpasture
Het Goodpasture-syndroom (GPS), ook bekend als anti-glomerulaire basaalmembraanziekte, is een zeldzame auto-immuunziekte, waarbij antilichamen het basaalmembraan in longen en nieren aanvallen, wat leidt tot bloeden uit de longen en nierfalen. - Syndroom van Sjögren
Het auto-immuunsysteem valt de klieren aan, die smering bieden aan de ogen en de mond. De kenmerkende symptomen van het Syndroom van Sjögren zijn droge ogen en een droge mond, maar het kan ook invloed hebben op de gewrichten of de huid. - Systemische Lupus Erythematosus (SLE)
Hoewel artsen vroeger lupus beschreven als een huidziekte, vanwege de uitslag die het vaak produceert, beïnvloedt de systemische vorm, die het meest gebruikelijk is, eigenlijk veel meer organen, waaronder de gewrichten, nieren, hersenen en hart. Gewrichtspijn, vermoeidheid en huiduitslag behoren tot de meest voorkomende symptomen. - Ziekte van Addison
De ziekte van Addison wordt meestal veroorzaakt door een auto-immuunziekte, dat de bijnieren beïnvloedt, die de hormonen cortisol en aldosteron produceren, evenals androgeen hormonen. Te weinig cortisol kan invloed hebben op de manier waarop het lichaam dit gebruikt. Een tekort aan aldosteron zal leiden tot natriumverlies en overtollige kalium in de bloedbaan. Symptomen zijn zwakte, vermoeidheid, gewichtsverlies, buikpijn en lage bloedsuikerspiegel. - Ziekte van Crohn
De ziekte van Crohn is een type inflammatoire darmaandoening (IBD), die elk segment van het maagdarmkanaal kan beïnvloeden, van de mond tot de anus. Hoewel Crohn een immuungerelateerde ziekte is, lijkt het geen auto-immuunziekte te zijn (omdat het immuunsysteem niet door het lichaam zelf wordt geactiveerd). - Ziekte van Graves
De Ziekte van Graves uit zich door opzetten van de schildklier in de nek. Er wordt teveel aan schildklierhormonen geproduceerd. Deze hormonen beheersen het energiegebruik van het lichaam, bekend als metabolisme. Teveel van deze hormonen verhogen de activiteiten van lichaamsactiviteiten. Het veroorzaakt symptomen zoals nervositeit, een snelle hartslag, warmte-intolerantie en gewichtsverlies.
Een potentieel symptoom van deze ziekte is uitpuilende ogen, genaamd exophthalmus. Het kan voorkomen als een deel van wat wordt genoemd Graves of mopathie, die optreedt in ongeveer 30 procent van degenen die de Ziekte van Graves hebben, volgens een studie uit 1993.
Symptomen van auto-immuunziekte
De vroege symptomen van veel auto-immuunziekten zijn zeer vergelijkbaar, zoals:
- vermoeidheid
- spierpijn
- zwelling en roodheid
- lichte koorts
- moeite met concentreren
- gevoelloosheid en tintelingen in handen en voeten
- haaruitval
- huiduitslag
Individuele ziekten kunnen ook hun eigen unieke symptomen hebben. Bijvoorbeeld, Diabetes type 1 veroorzaakt extreme dorst, gewichtsverlies en vermoeidheid. IBD veroorzaakt buikpijn, opgeblazen gevoel en diarree.
Bij een auto-immuunziekten, zoals psoriasis of RA, is er een verscheidenheid aan symptomen.
Symptomen zoals vermoeidheid, spierpijn, zwelling en roodheid kunnen verschijnselen zijn van een auto-immuunziekte. Symptomen kunnen komen en gaan na verloop van tijd.
Wanneer moet men de dokter bezoeken?
Raadpleeg een arts als u symptomen van een auto-immuunziekte heeft. Mogelijk moet u een specialist bezoeken, afhankelijk van het type ziekte dat u heeft.
Reumatologen behandelen gewrichtsziekten, zoals reumatoïde artritis evenals andere auto-immuunziekten zoals het syndroom van Sjögren en SLE.
Gastro-enterologen behandelen ziekten van het GI-tractus, zoals coeliakie en de Ziekte van Crohn.
Endocrinologen behandelen aandoeningen van de klieren, met inbegrip van de Ziekte van Graves, Hashimoto’s Thyroiditis, en de Ziekte van Addison.
Dermatologen behandelen huidaandoeningen, zoals psoriasis.
Testen om auto-immuunziekte te diagnosticeren
Bloedtesten, waarbij gezocht wordt naar auto-antilichamen kunnen artsen helpen deze aandoeningen te diagnosticeren. Geen enkele test kan de meeste auto-immuunziekten diagnosticeren. De arts zal een combinatie van tests en een overzicht van de symptomen en lichamelijk onderzoek gebruiken om te diagnosticeren.
De antinucleaire antilichamen test (Ana) is vaak één van de eerste tests die artsen gebruiken wanneer wanneer symptomen een auto-immuunziekte vermoeden. Een positieve test betekent dat men misschien één van deze ziekten hebt, maar het zal niet precies bevestigen welke men heeft en óf men er een heeft.
Andere tests zoeken naar specifieke auto-antilichamen, geproduceerd in bepaalde auto-immuunziekten. De arts kan ook niet-specifieke tests uitvoeren om te controleren op de ontsteking die deze ziekten in het lichaam produceren.
Een positieve ANA bloedtest kan indicatief zijn voor een auto-immuunziekte. De arts kan de symptomen en andere tests gebruiken om de diagnose te bevestigen.
Hoe wordt auto-immuunziekte behandeld?
Behandelingen omvatten medicijnen om de overactieve immuunrespons af te remmen en ontstekingen in het lichaam te verminderen. Behandelingen kunnen auto-immuunziekten niet genezen, maar ze kunnen de overactieve immuunrespons beheersen en ontstekingsremmende ontsteking of op zijn minst pijn en ontsteking verminderen. Geneesmiddelen, die voor de behandeling kunnen worden gebruikt zijn:
- niet-steroïdale ontstekingsremmende geneesmiddelen (Nsaid’s), zoals ibuprofen (Motrin, Advil) en naproxen (Naprosyn)
- immuunrespons onderdrukkers
Er zijn ook behandelingen beschikbaar om symptomen zoals pijn, zwelling, vermoeidheid en huiduitslag te verlichten. Het nuttigen van een goed uitgebalanceerd dieet en het zorgen van regelmatige lichaamsbeweging kan ook helpen om zich beter te voelen.
De belangrijkste behandeling voor auto-immuunziekten is met medicijnen, die ontstekingen verminderen en de overactieve immuunrespons kalmeren. Behandelingen kunnen ook helpen bij het verlichten van de symptomen.