Zoals veel mensen weten is HSP een afkorting uit het Engels: Highly Sensitive Person. In Nederland spreekt men over hooggevoelige personen, of hoog sensitieve personen. In de psychologie ziet men HSP niet als een pathologische afwijking, maar wordt bij HSP enkel de benaming gegeven voor mensen die kenmerken vertonen van hooggevoeligheid.
Gebrek aan empathie
Wat opmerkelijk is aan de kenmerken van HSP, is dat deze veel van deze kenmerken mogelijk niet herkend worden en niet echt wordt verwacht bij mannen en vrouwen met een verborgen narcistische persoonlijkheidsstoornis. Hooggevoeligheid is een kenmerk, dat ook bij narcisten in hun karakter kan zitten. Uit ervaringen blijkt dat vrouwelijke ‘verborgen’ narcisten doorgaans meer kenmerken kunnen vertonen van HSP, dan mannelijke. Maar eigenlijk is het belangrijkste kenmerk van HSP dat dit nu juist ontbreekt bij narcisten. Het kenmerk dat HSP heeft is een groot empathisch vermogen en narcisten hebben dat nu juist niet. Als je het zo bekijkt kun je dus zeggen dat verborgen narcisten gevoelige personen zijn, die “mogelijk” kenmerken kunnen vertonen van HSP, maar tevens dus ook een gebrek aan empathie hebben.
Wat is empathie
Empathie is een eigenschap, dat veel mensen hebben, de één iets meer dan de andere. Empathie betekent: ‘het kunnen voelen en begrijpen wat andere mensen voelen’. Het wordt ook wel ‘invoelend vermogen’ genoemd. Zij kunnen zich bijvoorbeeld ‘invoelen’ in iemand als deze een emotionele of fysieke pijn heeft. En dan kan het goed zijn dat die zich zorgen maakt over deze persoon. Als er dan iets gedaan kan worden om deze pijn te verlichten, dan zal er snel worden nagedacht hoe snel dit probleem kan worden opgelost.
Bij narcisten ontbreekt dit deel om iemand te helpen, want ze kunnen zichzelf eigenlijk niet in andermans schoenen verplaatsen. Je kunt dus zeggen dat de pijn die ze jou veroorzaken niet bestaat in hun verstand. Het ontbreekt de narcist daarom ook aan schuldgevoelens wanneer ze iemand pijn doen en wanneer ze hun misbruik op die persoon toepassen. Maar hoe komt het dan dat de verborgen narcist een gebrek aan empathie heeft?
Ontwikkeling
Eigenlijk heeft het te maken met problematiek in hun kinderjaren. Het kan zijn dat de narcist vroeger zelf slachtoffer is geweest van manipulatie door een narcistische ouder, of ouders. Helaas, als opgroeiende kinderen blootgesteld worden aan aanhoudend narcistisch misbruik, dan kunnen er mogelijk verstoringen optreden in de ontwikkeling van een empathisch vermogen in het brein. Dit houdt in, dat verborgen narcisten niet in staat zijn om de menselijke ervaring van empathische gevoelens te kunnen invoelen, zoals andere dit ervaren.
Het emotioneel en/of fysiek misbruik dat narcisten waarschijnlijk in hun kindertijd hebben ondergaan, heeft naast een gebrek aan empathie, er bij hen ook toe geleid dat ze diep van binnen een bijzonder laag zelfbeeld en een zeer egoïstisch en egocentrisch karakter hebben ontwikkeld. Daarbij kregen ze sterke sadistische trekken, omdat verborgen narcisten door de tijd heen hebben geleerd hun ware karaktereigenschappen voor de meeste mensen verborgen te houden. De verborgen narcist slaagt er vaak in, om onbaatzuchtig, zorgzaam, sociaal en vol zelfvertrouwen over te komen bij anderen mensen. Ze kunnen bovendien, net als een acteur, mogelijk ook doen alsof ze empathie hebben.
Verborgen narcist
Veel mensen die in een relatie komen met een narcist, denken helemaal happy te zijn en dat ze hun soul mate hebben gevonden, die ene speciale persoon op aarde. Veel later, vaak na het aangaan van een verbintenis, zoals bijvoorbeeld een huwelijk, partnerschap, geboorte, verhuizing, of een andere levensverandering, kan de verborgen narcist ineens een totaal andere kant van zichzelf laten zien. De persoon die voor hen eerst perfect was, wordt nu ineens snel boos, gaat vernederen, doet gemeen, is veeleisend en meedogenloos kritisch. Vooral wanneer er alcohol of drugs in het spel is, wordt het misbruik alleen nog maar erger. Voor de persoon waar men dan diepe gevoelens voor heeft ontwikkeld, zijn deze acties erg wreed en niet te begrijpen. Het begrip, dat verborgen narcisten in het begin van de relatie tijdens discussies kunnen tonen, is dan uiteindelijk ver te zoeken en is hun houding hoofdzakelijk veranderd in onbegrip.
De verborgen narcisten laten zichzelf steeds meer zien als mensen die niet in staat zijn om tijdens discussies hun eigen fouten toe te geven. Ook niet wanneer de fysieke bewijzen, die zich ook ondertussen gaan afspelen, overduidelijk hun kant op wijzen. De zeldzame keren dat ze tijdens ruzies wel hun fouten kunnen toegeven, is er enkel en alleen op gericht, dat de partner de relatie niet verlaat. Omdat verborgen narcisten een onweerstaanbare en onverzadigbare drang hebben naar repetitief negatief gedrag, kun je opmerken dat ze niet in staat zijn om zich aan hun beloftes te houden, zelfs als ze je bij hoog en laag beloven om hun slechte gedrag te verbeteren. De kans op herhaling van negatief gedrag is ontzettend groot, ook als narcisten besluiten om professionele therapeutische hulp in te schakelen.
Brainwashing
Weer iets anders waar veel slachtoffers van verborgen narcisten mee te maken kunnen krijgen is een manipulatietechniek. Deze vorm van manipulatie kan er bij de partner voor zorgen dat deze persoon langzaam hun eigen realiteitsgevoel gaat verliezen. Dit houdt in dat verborgen narcisten zullen proberen om hun partner zo te manipuleren, dat deze gaat twijfelen aan zichzelf en hun eigen waarheidsbevinding, waardoor het gevoel van onzekerheid en frustratie bij het slachtoffer steeds meer toeneemt. Door middel van deze enge vorm van brainwashing probeert de verborgen narcist het slachtoffer er van te overtuigen dat er iets grondig mis is met het slachtoffer zelf, waarna de narcist dan zichzelf vervolgens als een rots in de branding aanbiedt. Veel partners zullen zich voor hun “veiligheid” dan ook op de dader richten en dat is dan ook exact de bedoeling van de verborgen narcist. De angsten en onzekerheid neemt hierdoor bij het slachtoffer nog meer toe. Het slachtoffer raakt nog dieper in de nesten en komt vast te zitten in hun toxische web van misbruik. Veel van dit soort types gaan ook heel makkelijk en geregeld vreemd en slagen verborgen narcisten er vaak in om hun partner te misleiden. Ze kunnen hierbij een mogelijk dubbelleven leiden, omdat ze de beste leugenaars en acteurs zijn die je je maar kunt voorstellen. En wanneer het slachtoffer vraagtekens begint te plaatsen bij het gedrag van de narcist, dan zullen de verborgen narcisten gebruikmaken van allerlei manipulatietechnieken.
Dit doen ze heel geniepig door in te spelen op het gevoel bij de partner. Door middel van ontwijkend gedrag te vertonen, zoals het slachtoffer verwijten voor de voeten te gooien over jaloers zijn. Dat het slachtoffer zich inbeeldt en aanstelt en ook zich druk maakt om niets, oftewel dat het allemaal in het hoofd van het slachtoffer zit. Deze manipulatie kan er voor zorgen dat er veel partners van verborgen narcisten vaak met het gevoel komen te zitten dat het voor hen onmogelijk lijkt om de waarheid boven tafel te krijgen, of dat de slachtoffers uiteindelijk van zichzelf beginnen te denken, dat ze paranoïde worden. Bij deze manier van brainwashing proberen verborgen narcisten hun egoïstische en egocentrische plannen te waarborgen en komen ze er vaak mee weg om hun escapades geheim te houden.
Onvoorspelbaar karakter
Het is erg belangrijk dat slachtoffers zich realiseren dat het bij narcisten ontbreekt aan schuldgevoelens, wanneer ze het slachtoffer pijn doen. Daarom zijn narcisten niet in staat om verantwoording te nemen voor hun eigen negatieve, manipulatieve gedrag. Vooral wanneer ze zich in het nauw gedreven voelen, zullen verborgen narcisten er vervolgens alles aan doen en elke techniek gebruiken, om maar niet door de mand te vallen omtrent hun kwaadaardig gedrag. Dit alles, hoe bizar ook, zonder dat ze zich daar ook maar één moment schuldig over voelen. Wanneer een verborgen narcist en een partner al een geruime tijd in een relatie zitten en de partner besluit om de relatie te stoppen, heeft dit een bijzonder sterk effect op de narcist. Het verliezen van controle over de partner vindt een narcist vreselijk. Om de controle over alles te houden neemt de verborgen narcist de toevlucht tot een aantal ongelooflijk inventieve strategieën en mechanismen. Let op, de verborgen narcist kan potentieel gevaarlijk worden vanwege hun onvoorspelbare karakter. Ze kunnen agressief worden, wraak nemen en gaan stalken, want de verborgen narcist zal zichzelf nog het meeste als slachtoffer zien en voordoen. De narcist weet dit goed naar de buitenwereld uit te dragen door diverse roddels en leugens te verspreiden over de ex-partner om deze zo zwart mogelijk te maken. Het doel is ook om de geloofwaardigheid van het slachtoffer onderuit te halen, wanneer deze naar buiten treedt met verhalen over misbruik. Met als gevolg dat veel slachtoffers van verborgen narcisten daardoor niet geloofd worden door vrienden en familie en in een isolement terecht kunnen komen.
Manipulatie en misbruik
De verborgen narcist heeft door de jaren heen en door schade en schande geleerd om zijn narcistische karaktereigenschap voor de meeste mensen verborgen te houden en kunnen zo naar de buitenwereld toe een smetteloos imago van zichzelf neerzetten. Ze weten door hun façade bijna iedereen te overtuigen dat ze erg lief zijn, als een engel. Maar ondertussen hebben ze de drang om iemand in het geheim te misbruiken om zo te kunnen voldoen aan hun narcistische behoefte. In het kort gezegd houdt deze behoefte in dat ze diep van binnen een zeer sterk verlangen hebben om bewonderd te worden en/of complimenten te krijgen. Maar ook dat ze een onweerstaanbare drang hebben naar slecht gedrag. Ze voelen zich constant geroepen om te misbruiken, manipuleren en te kleineren. Met deze leugens en manipulatie proberen ze om macht en controle uit te oefenen op anderen. En dat ze door het leed die ze bij anderen veroorzaken, een gelukzalig gevoel krijgen.
Narcistisch Slachtoffer Syndroom
Net als een drugsverslaafde verslaafd is aan hun dagelijkse shots van drugs, zo is de narcist verslaafd aan wat men noemt de narcistische voeding. Mensen die zich niet binnen de zone van manipulatie bevinden, die verborgen narcisten op hun slachtoffer toepassen, zullen deze personen hen vaker omschrijven als prettige, interessante en leuke mensen in de omgang. In beeldspraak worden verborgen narcisten daarom ook wel eens omschreven, als wolven in schaapskleren, wat eigenlijk ook zo is. De acties van verborgen narcisten zijn wreed en gemeen.
Alle ervaringen kunnen voor de slachtoffers mogelijk leiden tot de ontwikkeling van een ‘Narcissistic Victim Syndrome‘. Dit syndroom is eigenlijk een relatief nieuw begrip binnen de psychologie en betekent letterlijk: het ‘Narcistisch Slachtoffer Syndroom’, waarbij de symptomen vergelijkbaar zijn met die van een post traumatische stress stoornis. Het misbruik door narcisten kan zo erg zijn, dat sommige slachtoffers zelfs mogelijk kampen met zelfmoordneigingen, als gevolg van narcistisch misbruik. Helaas zijn kinderen heel erg kwetsbaar voor het gedrag van narcisten, in het bijzonder hooggevoelige (HSP) kinderen.
Wat is de relatie tussen verborgen narcisme en HSP
Verborgen narcisme kan eigenlijk bij een persoon tot uiting komen door erfelijkheidsfactoren en door omstandigheden zoals gezin, buurt of de omgeving waarin een kind is opgegroeid. Stel, dat een kind wordt geboren met de karaktereigenschappen van HSP. Als dit kind opgroeit in een leefomgeving, waarbij sprake is van traumatiserend emotioneel en/of fysiek misbruik en het kind heeft in de opvoeding meegekregen dat de buitenwereld slecht is, dan is de kans op de ontwikkeling van een verborgen narcistische persoonlijkheidsstoornis vele malen groter dan wanneer een HSP’er zou opgroeien in een gezond functionerende leefomgeving. Mannen en vrouwen die HSP’er zijn, zijn gevoelspersonen die vaak perfectionistisch, zorgzaam en bijzonder intuïtief zijn. Ze kunnen dingen sneller aanvoelen dan een gemiddeld persoon, die dat niet kan aanvoelen. Vaak wordt dit kenmerk omschreven als ‘een zesde zintuig’ hebben. HSP’ers zijn bijzonder invoelend en kunnen het leed en geluk van anderen zelf goed aanvoelen. Het zijn mensen die doorgaans positieve en mooie dingen kunnen brengen en ook veel liefde kunnen geven. Dan vraag je je toch af: hoe komt het dan dat HSP’ers vaak als makkelijke prooi worden gezien door narcisten?
Narcisten zien HSP’ers altijd als een makkelijke prooi, omdat narcisten in hun manipulatie geregeld beroep doen op het groot invoelend vermogen die HSP’ers hebben door hun slachtoffer op een dusdanig manier op het gevoel in te spelen. Ze proberen de slachtoffer te overtuigen dat de oorzaak en oplossing van problemen steeds bij hen ligt. En dat het slachtoffer zo gaat twijfelen over zichzelf en zich dan schuldig gaat voelen over de situatie, dat volgens de narcist hij/zij zelf heeft veroorzaakt. Met als gevolg dat het slachtoffer zich steeds meer zal gaan schikken naar de hypocriete eisen en wensen van de narcist en dat het slachtoffer dan op een subtiele manier gebrainwasht wordt om het misbruik van de narcist te accepteren.
Niet te doorzien
Vaak kunnen HSP’ers niet goed assertief optreden en zich minder agressief verweren tegen narcistische manipulatie dan een gemiddeld persoon wel zou kunnen, omdat narcisten niet alleen manipulatief verbaal sterk kunnen zijn, maar mogelijk ook op fysiek vlak sterk zijn en vaak dominant gedrag vertonen, wanneer ze hun narcistische woede laten zien. De narcistische woede is een explosieve reactie van de narcist die plotseling tot uiting kan komen wanneer het slachtoffer niet meegaat in de verwachtingen van de narcist. Door bijvoorbeeld boos en gemeen te worden of dreigende taal te uiten, te gaan schreeuwen, of met dingen te gaan gooien wanneer je weigert om iets te doen wat zij graag zouden willen. Of ze laten hun narcistische woede zien wanneer hun imago op het spel staat, omdat ze mogelijk door de mand dreigen te vallen vanwege hun kwaadaardig gedrag.
HSP’ers zullen dit gedrag vaak als zeer verwarrend en zeer intimiderend ervaren, waardoor ze steeds meer aan zichzelf gaan twijfelen en te bang zijn om ook maar iets te doen. Ze blijven door hun empathie alles goed praten, wat een mooie karaktertrek is, maar dus ook een valkuil. Ze blijven het goede in de mens zien en dat kan ook weer hun kop kosten. Ergens weet de HSP’er het wel en voelt dat het niet klopt. Handel er naar en neem actie als je gevoel je waarschuwt! Blijf niet lang hierover twijfelen, mocht je omgeving je niet geloven. Blijf bij jezelf en ga naar een hulpverlening die wel het begrip HSP kent. Zij kunnen je helpen om hetgeen dat jij ervaart en voelt in een beter perspectief te zetten en te helpen om uit deze situatie te komen.
Intiem terrorisme
Het vreemde is, dat slachtoffers, door lange onderdrukking, zich geestelijk afhankelijk gaan voelen van de narcist. Dit gebeurt vaak, nadat iemand ze een traumatische ervaring heeft bezorgd. Dit wordt gezien als ‘intiem terrorisme’. Ze beuren de dader dusdanig op, door alleen maar de positieve kanten uit het verleden naar boven te halen, dat ze een soort verlatingsangst gaan ontwikkelen. Ze denken aan niets anders dan de ex-partner, die ze zoveel leed heeft aangedaan. Ondanks alle ervaring en ellende zouden ze het liefst naar hun ex-partner terugkeren.
En slachtoffer denk erom, je hebt niet gefaald, bijna niemand doorziet een narcist. Ook niet de niet-HSP’er.
Meerdere artikelen van Koos Dirkse over narcisme
Andere artikelen over dit onderwerp: