Schizotypische persoonlijkheidsstoornis (STPS) is een psychische aandoening die valt onder de groep persoonlijkheidsstoornissen. Het wordt gekenmerkt door een patroon van ongewone zintuiglijke ervaringen, gedachtenpatronen, gedrag en sociaal functioneren. Mensen met schizotypische persoonlijkheidsstoornis hebben vaak moeite met het aangaan van sociale relaties en hebben een verstoord gevoel van eigenwaarde.
Schizotypische persoonlijkheidsstoornis (STPS)
Centraal bij STPS staan de afwijkende gedachten, die de persoon heeft. Tijdens een gesprek kan de stemming plotsklaps omslaan van vriendelijk en begripvol naar een uitbarsting van woede, waarbij niets en niemand, ook waar ze intens van houden, wordt gespaard en men er geen woord meer tussen kan krijgen. Ze zien dit zelf niet als woede-uitbarsting! Ook hebben velen paniekaanvallen, bang om andere mensen te ontmoeten en last van straatvrees.
STPS is een psychische aandoening, die wordt gekenmerkt door excentriek gedrag, vreemde overtuigingen en ongemak in sociale situaties. Mensen met deze stoornis hebben vaak moeite met het aangaan van relaties en kunnen paranoïde gedachten hebben. Ze kunnen ook ervaringen hebben die lijken op milde vormen van hallucinaties of wanen, maar deze zijn over het algemeen niet zo ernstig als bij mensen met schizofrenie. De behandeling van STPS kan bestaan uit therapie, medicatie en ondersteunende zorg om de symptomen te beheersen en het functioneren te verbeteren.
Ook zijn gesprekken met hen vaak warrig of moeilijk, springend van het ene op het andere onderwerp. Ze kunnen zeer breedsprakig zijn, luisteren niet meer naar de ander, die er vaak geen woord tussen krijgt. Ook verkondigen zij eigenaardige opvattingen, maar die ontsporen niet in de volledige verwardheid, die men vaak bij schizofrenie ziet. Ook weet men tijdens het gesprek vaak niet meer, waarover men het had.
Wel ziet men vaak de opvatting dat gedachten, zowel die van zichzelf als die van anderen, bewaarheid kunnen worden (magisch denken). Ook het uiterlijk en de kleding wijken vaak af van de maatschappelijke norm, zonder dat er echt sprake is van verwaarlozing. STPS’ers worden op grond hiervan vaak als vreemd of excentriek beschouwd. Aan bezit en materieel wordt vaak geen waarde gehecht.
Er treden soms wat problemen op met de zintuiglijke waarneming. Het zijn echter meestal geen echte wanen. Het betreft eerder een hogere gevoeligheid voor illusies. Ook depersonalisatie kan voorkomen.
STPS’ers hebben niet veel behoefte aan contact met andere mensen; ze proberen mensen meestal te mijden. Ook kunnen werksituaties soms problemen geven, met name als werknemer ten opzichte van opdrachtgever. Acceptatie is meestal niet aan de orde en leidt vaak tot ontslag.
Hun affect is vaak oppervlakkig of afgestompt en in andere gevallen vertonen ze emoties, die niet bij de situatie passen. Toenadering is niet altijd gewenst. Dit kan leiden tot achterdocht, verdere terugtrekking in een sociaal isolement en angstverschijnselen. Zij willen het liefst op zichzelf zijn.
Enkele kenmerken van STPS zijn onder andere:
- Vreemde overtuigingen of magisch denken
Mensen met STPS kunnen ongewone overtuigingen hebben, die afwijken van wat als ‘normaal’ wordt beschouwd. Ze kunnen bijvoorbeeld geloven in telepathie, buitenaardse ontmoetingen of andere paranormale verschijnselen. - Ongebruikelijke perceptuele ervaringen
Ze kunnen vreemde zintuiglijke ervaringen hebben, zoals het horen van stemmen of het zien van visioenen die anderen niet waarnemen. - Sociale en interpersoonlijke problemen
Mensen met STPS hebben vaak moeite met sociale interacties. Ze voelen zich ongemakkelijk in sociale situaties, hebben weinig vrienden en kunnen zich geïsoleerd voelen. - Excentriek gedrag en uiterlijk
Ze kunnen zich op een ongewone manier kleden of gedragen en hebben vaak een excentrieke stijl en sociale contacten.
Zelfreflectie
Mensen met STPS kunnen een complexe relatie hebben met eigen dunk. Aan de ene kant kunnen ze zichzelf als anders of uniek beschouwen, wat kan leiden tot een gevoel van superioriteit ten opzichte van anderen. Als er iets moet worden gedaan neemt de STPS’er direct de leiding. die bepaalt wat er gedaan moet worden, hoe en wanneer. Naar tegenargumenten wordt niet geluisterd! Aan de andere kant kunnen ze ook negatieve gedachten en gevoelens hebben over zichzelf, zoals het gevoel anders te zijn of het ervaren van sociale angst en paranoia, wat hun eigen dunk kan ondermijnen. Vaak leidt dit in een relatie tot conflicten, omdat problemen vaak bij anderen liggen en nooit bij zichzelf.
Hier zijn enkele aspecten van eigen dunk bij STPS:
- Excentriciteit en eigenwaarde
Mensen met STPS kunnen zichzelf zien als uniek of anders dan anderen vanwege hun eigenaardige denkpatronen en percepties. Dit kan soms leiden tot een gevoel van superioriteit of trots op hun unieke eigenschappen. - Negatieve zelfperceptie
Tegelijkertijd kunnen ze ook negatieve gedachten hebben over zichzelf, zoals het gevoel anders te zijn of niet begrepen te worden door anderen. Dit kan leiden tot een laag zelfbeeld en een gebrek aan zelfvertrouwen. - Sociale angst
Mensen met STPS kunnen zich angstig voelen in sociale situaties vanwege hun paranormale gedachten en percepties. Deze angst kan hun eigen dunk verder ondermijnen en hen ervan weerhouden om positieve interacties aan te gaan met anderen. - Verstoorde relaties
De combinatie van excentriciteit, negatieve zelfperceptie en sociale angst kan leiden tot problemen in sociale relaties. Dit kan het moeilijk maken om een gezond gevoel van eigenwaarde te ontwikkelen en te behouden.
Het is belangrijk om deze complexe dynamiek te begrijpen en te erkennen dat mensen met STPS mogelijk ondersteuning en begeleiding nodig hebben om hun eigen dunk te versterken en om te gaan met negatieve gedachten en gevoelens over zichzelf. Therapie, zoals cognitieve gedragstherapie, kan nuttig zijn bij het verkennen van deze kwesties en het ontwikkelen van coping-strategieën.
Schizofrenie
Het is belangrijk op te merken dat STPS verschilt van schizofrenie, hoewel ze verwante aandoeningen zijn. Mensen met STPS hebben symptomen, die lijken op die van schizofrenie, maar in mindere mate en zonder de ernstige verstoringen in het dagelijks functioneren die kenmerkend zijn voor schizofrenie.
Om aandacht te vragen dreigen ze vaak met zelfdoding. Net als schizofrenie ligt het zelfmoordgehalte erg hoog bij de STPS. 10% van de mensen met een STPS beëindigt uiteindelijk zelf zijn leven.
Behandeling
Mensen met STPS kunnen baat hebben bij therapie, zoals cognitieve gedragstherapie, om hen te helpen bij het omgaan met sociale angsten, ongewone perceptuele ervaringen en het verbeteren van hun sociaal functioneren. Het is belangrijk om een professionele diagnose te laten stellen door een psycholoog of psychiater als je vermoedt dat je of iemand die je kent symptomen heeft van een persoonlijkheidsstoornis.
Het DSM-V omschrijft de STPS als volgt:
- Een diep doordringend (pervasief) patroon van sociale en interpersoonlijke tekortkomingen met een acuut ongemak bij of verminderd vermogen voor diepgaande relaties alsmede cognitieve of perceptuele afwijkingen en excentriek gedrag. De stoornis begint in de puberteit of jonge volwassenheid en doet zich voor als sprake is van vijf of meer van de volgende gevallen
- De persoon heeft afwijkende opvattingen of magisch geloof die het gedrag beïnvloeden en niet overeenkomen met de subculturele normen (bijvoorbeeld bijgelovigheid, geloof in helderziendheid, telepathie of een ‘zesde zintuig’). Zowel bij kinderen als volwassenen bizarre fantasieën of vooroordelen.
- De persoon heeft ongebruikelijke perceptuele ervaringen, waaronder lichamelijke illusies.
- De persoon is achterdochtig en heeft paranoïde ideeën.
- De persoon reageert inadequaat of beperkt affectief.
- De persoon vertoont gedrag of heeft een voorkomen dat vreemd, excentriek of uitzonderlijk is.
- De persoon heeft gebrek aan goede vrienden of vertrouwelingen anders dan de naaste familieleden.
- De persoon heeft ernstige sociale angst die niet afneemt in een vertrouwde omgeving en die eerder samenhangt met paranoïde angsten dan met een negatief zelfbeeld.
- De stoornis treedt niet uitsluitend op als onderdeel van schizofrenie, een stemmingsstoornis met psychotische kenmerken, een andere psychotische stoornis of een pervasieve ontwikkelingsstoornis.
Zie ook de volgende artikelen:
- ADD versus ADHD
- Angststoornis
- Autisme Spectrum Stoornis – ASS
- Antisociale Persoonlijkheids Stoornis – ASP
- Asperger syndroom
- Bipolaire Stoornis
- Borderline Persoonlijkheidsstoornis – BPS
- Beperkende Voedselinname Stoornis – ARFID
- Dissociatieve Identiteits Stoornis – DIS
- Hyperactiviteit Stoornis – ADHD
- Milde Cognitieve stoornissen – MCI
- Paranoïde Persoonlijkheids Stoornis – PPD
- Post Traumatische Stress Stoornis – PTSS
- Psychotische stoornis
- Schizotypische Persoonlijkheids Stoornis – STPS
- Slaapstoornis – werking van pijnstillers
- Slaapstoornis zonder psychiatrische aandoening