Menu

Schizotypische persoonlijkheidsstoornis – STPS

Schizotypische persoonlijkheidsstoornis (STPS) is een psychische aandoening die valt onder de groep persoonlijkheidsstoornissen. Het wordt gekenmerkt door een patroon van ongewone zintuiglijke ervaringen, gedachtenpatronen, gedrag en sociaal functioneren. Mensen met schizotypische persoonlijkheidsstoornis hebben vaak moeite met het aangaan van sociale relaties en hebben een verstoord gevoel van eigenwaarde.

STPS
Centraal bij STPS staan de afwijkende gedachten, die de persoon heeft. Tijdens een gesprek kan de stemming plotsklaps omslaan van vriendelijk en begripvol naar een uitbarsting van woede, waarbij niets en niemand, ook waar ze intens van houden, wordt gespaard en men er geen woord meer tussen kan krijgen. Ze zien dit zelf niet als woede-uitbarsting! Ook hebben velen paniekaanvallen en last van straatvrees.

Ook zijn gesprekken met hen vaak warrig of moeilijk, springend van het ene op het andere onderwerp. Ze kunnen zeer breedsprakig zijn en eigenaardige opvattingen verkondigen, maar dit ontspoort niet in de volledige verwardheid, die men vaak bij schizofrenie ziet. Ook weet men tijdens het gesprek vaak niet meer, waarover men het had.
Wel ziet men vaak de opvatting dat gedachten, zowel die van zichzelf als die van anderen, bewaarheid kunnen worden (magisch denken). Ook het uiterlijk en de kleding wijken vaak af van de maatschappelijke norm, zonder dat er echt sprake is van verwaarlozing. STPS’ers worden op grond hiervan vaak als vreemd of excentriek beschouwd. Aan bezit en materieel wordt vaak geen waarde gehecht.
Er treden soms wat problemen op met de zintuiglijke waarneming. Het zijn echter meestal geen echte wanen. Het betreft eerder een hogere gevoeligheid voor illusies. Ook depersonalisatie kan voorkomen.
STPS’ers hebben niet veel behoefte aan contact met andere mensen; ze proberen mensen meestal te mijden. Ook kunnen werksituaties soms problemen geven, met name als werknemer ten opzichte van opdrachtgever. Acceptatie is meestal niet aan de orde en leidt vaak tot ontslag.
Hun affect is vaak oppervlakkig of afgestompt en in andere gevallen vertonen ze emoties, die niet bij de situatie passen. Toenadering is niet altijd gewenst. Dit kan leiden tot achterdocht, verdere terugtrekking in een sociaal isolement en angstverschijnselen. Zij willen het liefst op zichzelf zijn.

Enkele kenmerken van schizotypische persoonlijkheidsstoornis zijn onder andere:

  1. Vreemde overtuigingen of magisch denken
    Mensen met STPS kunnen ongewone overtuigingen hebben, die afwijken van wat als ‘normaal’ wordt beschouwd. Ze kunnen bijvoorbeeld geloven in telepathie, buitenaardse ontmoetingen of andere paranormale verschijnselen.
  2. Ongebruikelijke perceptuele ervaringen
    Ze kunnen vreemde zintuiglijke ervaringen hebben, zoals het horen van stemmen of het zien van visioenen die anderen niet waarnemen.
  3. Sociale en interpersoonlijke problemen
    Mensen met STPS hebben vaak moeite met sociale interacties. Ze voelen zich ongemakkelijk in sociale situaties, hebben weinig vrienden en kunnen zich geïsoleerd voelen.
  4. Excentriek gedrag en uiterlijk
    Ze kunnen zich op een ongewone manier kleden of gedragen en hebben vaak een excentrieke stijl.

Schizofrenie
Het is belangrijk op te merken dat schizotypische persoonlijkheidsstoornis verschilt van schizofrenie, hoewel ze verwante aandoeningen zijn. Mensen met schizotypische persoonlijkheidsstoornis hebben symptomen, die lijken op die van schizofrenie, maar in mindere mate en zonder de ernstige verstoringen in het dagelijks functioneren die kenmerkend zijn voor schizofrenie.
Om aandacht te vragen dreigen ze vaak met zelfdoding. Net als schizofrenie ligt het zelfmoordgehalte erg hoog bij de schizotypische persoonlijkheidstoornis. 10% van de mensen met een STPS beëindigt uiteindelijk zelf zijn leven.

Behandeling
Mensen met schizotypische persoonlijkheidsstoornis kunnen baat hebben bij therapie, zoals cognitieve gedragstherapie, om hen te helpen bij het omgaan met sociale angsten, ongewone perceptuele ervaringen en het verbeteren van hun sociaal functioneren. Het is belangrijk om een professionele diagnose te laten stellen door een psycholoog of psychiater als je vermoedt dat je of iemand die je kent symptomen heeft van een persoonlijkheidsstoornis.

Het DSM-V omschrijft de schizotypische persoonlijkheidsstoornis als volgt:

  • Een diep doordringend (pervasief) patroon van sociale en interpersoonlijke tekortkomingen met een acuut ongemak bij of verminderd vermogen voor diepgaande relaties alsmede cognitieve of perceptuele afwijkingen en excentriek gedrag. De stoornis begint in de puberteit of jonge volwassenheid en doet zich voor als sprake is van vijf of meer van de volgende gevallen
    1. De persoon heeft afwijkende opvattingen of magisch geloof die het gedrag beïnvloeden en niet overeenkomen met de subculturele normen (bijvoorbeeld bijgelovigheid, geloof in helderziendheid, telepathie of een ‘zesde zintuig’). Zowel bij kinderen als volwassenen bizarre fantasieën of vooroordelen.
    2. De persoon heeft ongebruikelijke perceptuele ervaringen, waaronder lichamelijke illusies.
    3. De persoon is achterdochtig en heeft paranoïde ideeën.
    4. De persoon reageert inadequaat of beperkt affectief.
    5. De persoon vertoont gedrag of heeft een voorkomen dat vreemd, excentriek of uitzonderlijk is.
    6. De persoon heeft gebrek aan goede vrienden of vertrouwelingen anders dan de naaste familieleden.
    7. De persoon heeft ernstige sociale angst die niet afneemt in een vertrouwde omgeving en die eerder samenhangt met paranoïde angsten dan met een negatief zelfbeeld.
  • De stoornis treedt niet uitsluitend op als onderdeel van schizofrenie, een stemmingsstoornis met psychotische kenmerken, een andere psychotische stoornis of een pervasieve ontwikkelingsstoornis.

Zie ook de volgende artikelen:

Koos Dirkse