Een posttraumatische stressstoornis (PTSS) is een aandoening die bij sommige mensen ontstaat, wanneer zij een schokkende, enge of gevaarlijke gebeurtenis hebben meegemaakt. Niet iedereen met PTSS behoeft dit te hebben meegemaakt. Sommige mensen ontwikkelen PTSS, nadat een vriend of familielid gevaar of schade ervaart. De plotselinge, onverwachte dood van een geliefde kan ook leiden tot PTSS.
PTSS
Het is normaal om bang te zijn tijdens en na een traumatische situatie. Angst veroorzaakt veel veranderingen binnen het lichaam in een fractie van een seconde om te helpen verdedigen tegen gevaar of om het te vermijden. Deze “vecht-of-vlucht” -reactie is een typisch effect, bedoeld om iemand tegen schade te beschermen. Bijna iedereen zal na een trauma een reeks reacties ervaren, maar de meeste mensen herstellen op natuurlijke wijze van de eerste symptomen. Degenen die problemen blijven ondervinden, kunnen de diagnose PTSS krijgen. Mensen die PTSS hebben, kunnen zich gestrest of bang voelen, zelfs als ze geen gevaar lopen.
Iedereen kan PTSS op elke leeftijd ontwikkelen. Dit omvat oorlogsveteranen, kinderen en mensen die een fysieke aanval, seksuele misbruik, een ongeval, ramp of andere ernstige gebeurtenissen hebben meegemaakt. Volgens onderzoek zullen ongeveer 7 of 8 van elke 100 mensen op een bepaald moment in hun leven PTSS ontwikkelen. Vrouwen hebben meer kans om PTSS te ontwikkelen dan mannen en genen kunnen sommige mensen meer kans geven om PTSS te ontwikkelen dan anderen.
Tekenen en symptomen
Hoewel de meeste, maar niet alle getraumatiseerde mensen, symptomen op korte termijn ervaren, ontwikkelt de meerderheid geen aanhoudende (chronische) PTSS. Niet iedereen met PTSS heeft een gevaarlijke gebeurtenis meegemaakt. Sommige ervaringen, zoals de plotselinge, onverwachte dood van een geliefde, kunnen ook PTSS veroorzaken. Symptomen beginnen meestal vroeg, binnen 3 maanden na het traumatische incident, maar soms beginnen ze jaren daarna. Symptomen moeten meer dan een maand duren en ernstig genoeg zijn om relaties te verstoren of te werken als PTSS.
Het verloop van de ziekte varieert. Sommige mensen herstellen binnen 6 maanden, terwijl anderen symptomen hebben die veel langer aanhouden. Bij sommige mensen wordt de aandoening chronisch. Een arts die ervaring heeft met het helpen van mensen met psychische aandoeningen, zoals een psychiater of psycholoog, kan PTSS goed diagnosticeren.
Om de diagnose PTSS te krijgen, moet een volwassene ten minste 1 maand over het volgende beschikken:
- tenminste één opnieuw ervaren symptoom
- ten minste één ontwijkingssymptoom
- ten minste twee symptomen van opwinding en reactiviteit
- ten minste twee cognitieve- en stemmingsverschijnselen
Herbelevingssymptomen zijn onder meer:
- flashbacks: het trauma steeds opnieuw herbeleven, inclusief fysieke symptomen zoals een versnelde hartslag of zweten
- nare dromen
- beangstigende gedachten
Het opnieuw ervaren van symptomen kan problemen veroorzaken in de dagelijkse routine van een persoon. De symptomen kunnen uitgaan van de eigen gedachten en gevoelens van de persoon. Woorden, objecten of situaties die herinneringen aan de gebeurtenis zijn, kunnen ook leiden tot het opnieuw ervaren van symptomen.
Vermijdingssymptomen zijn onder meer:
- wegblijven van plaatsen, evenementen of objecten die herinneren aan de traumatische ervaring
- vermijden van gedachten of gevoelens met betrekking tot de traumatische gebeurtenis
Dingen die iemand aan de traumatische gebeurtenis herinneren, kunnen ontwijkingssymptomen veroorzaken. Deze symptomen kunnen ertoe leiden dat een persoon zijn of haar persoonlijke routine verandert. Bijvoorbeeld, na een ernstig auto-ongeluk kan een persoon die gewoonlijk rijdt, vermijden om in een auto te rijden.
Symptomen van opwinding en reactiviteit zijn onder meer:
- gemakkelijk schrikken
- gespannen of “op scherp” staan
- moeite met slapen of in slaap vallen
- boze uitbarstingen hebben
Opwekkingssymptomen zijn meestal constant, in plaats van te worden veroorzaakt door dingen die één van de traumatische gebeurtenissen herinneren. Deze symptomen kunnen de persoon gestrest en boos doen voelen. Ze kunnen het moeilijk maken om dagelijkse taken uit te voeren, zoals slapen, eten of concentreren.
Cognitieve- en stemmingsverschijnselen zijn onder meer:
- problemen met het onthouden van belangrijke kenmerken van de traumatische gebeurtenis
- negatieve gedachten over zichzelf of de wereld
- vervormde gevoelens zoals schuld of schuld
- verlies van interesse in leuke activiteiten
Cognitieve en stemmingsverschijnselen kunnen beginnen of verergeren na de traumatische gebeurtenis, maar zijn niet te wijten aan letsel of middelengebruik. Deze symptomen kunnen ertoe leiden dat de persoon zich vervreemd of los van vrienden of familieleden voelt. Het is normaal om enkele van deze symptomen na een gevaarlijke gebeurtenis enkele weken te hebben. Wanneer de symptomen meer dan een maand aanhouden, iemands vermogen om te functioneren ernstig beïnvloeden en niet te wijten zijn aan middelengebruik, medische ziekte of iets anders dan de gebeurtenis zelf, kunnen ze PTSS zijn. Sommige mensen met PTSS vertonen weken of maanden geen symptomen. PTSS gaat vaak gepaard met depressie, middelenmisbruik of een of meer van de andere angststoornissen .
Reageren kinderen anders dan volwassenen?
Kinderen en tieners kunnen extreme reacties op een trauma hebben, maar sommige van hun symptomen zijn mogelijk niet hetzelfde als van volwassenen. Symptomen die soms worden gezien bij zeer jonge kinderen (jonger dan 6 jaar oud) zijn:
- acteren over de enge gebeurtenis tijdens het spelen
- ongebruikelijk aanhankelijk zijn met een ouder of andere volwassene
Oudere kinderen en tieners vertonen vaker dezelfde symptomen als volwassenen. Ze kunnen ook ontwrichtend, respectloos of destructief gedrag ontwikkelen. Oudere kinderen en tieners kunnen zich schuldig voelen omdat ze letsel of overlijden niet voorkomen. Ze kunnen ook wraakgedachten hebben.
Waarom ontwikkelen sommige mensen PTSS en anderen niet?
Niet iedereen die een gevaarlijke gebeurtenis heeft doormaakt ontwikkelt PTSS. In feite zullen de meeste mensen de aandoening niet krijgen. Veel factoren spelen een rol bij het ontwikkelen van PTSS. Risicofactoren maken een persoon meer kans om PTSS te ontwikkelen. Andere factoren, veerkrachtfactoren genoemd , kunnen het risico op de aandoening helpen verminderen. Sommige factoren die het risico op PTSS verhogen, zijn onder meer:
- leven door gevaarlijke gebeurtenissen en trauma’s
- pijn doen
- iemand anders zien pijn doen, of een lijk zien
- jeugdtrauma
- horror, hulpeloosheid of extreme angst voelen
- na de gebeurtenis weinig of geen sociale steun hebben
- omgaan met extra stress na de gebeurtenis, zoals het verlies van een geliefde, pijn en letsel, of het verlies van een baan of huis
- een voorgeschiedenis hebben van psychische aandoeningen of middelenmisbruik
Factoren die herstel na een trauma kunnen bevorderen, zijn onder meer:
- ondersteuning zoeken bij andere mensen, zoals vrienden en familie
- het vinden van een steungroep na een traumatische gebeurtenis
- leren om je goed te voelen over je eigen acties in het aangezicht van gevaar
- het hebben van een positieve coping-strategie, of een manier om door de slechte gebeurtenis heen te komen en ervan te leren
- effectief kunnen handelen en reageren ondanks angstgevoelens
Onderzoekers bestuderen het belang van deze en andere risico- en veerkrachtfactoren, waaronder genetica en neurobiologie. Met meer onderzoek is het op een dag mogelijk om te voorspellen wie PTSS waarschijnlijk zal ontwikkelen en om dit te voorkomen.
Behandelingen en therapieën
De belangrijkste behandelingen voor mensen met PTSS zijn medicijnen, psychotherapie (gesprekstherapie), of beide. Iedereen is anders en PTSS beïnvloedt mensen anders, dus een behandeling die voor de ene persoon werkt, werkt misschien niet voor de andere. Het is belangrijk dat iedereen met PTSS wordt behandeld door een aanbieder van geestelijke gezondheidszorg die ervaring heeft met PTSS. Sommige mensen met PTSS moeten mogelijk verschillende behandelingen proberen om te vinden wat voor hun symptomen werkt.
Als iemand met PTSS een voortdurend trauma doormaakt, zoals een misbruikrelatie, moeten beide problemen worden aangepakt. Andere lopende problemen kunnen paniekstoornis, depressie, middelenmisbruik en suïcidaal zijn.
Medicijnen
Het meest voorgeschreven medicijn voor de behandeling van PTSS is een antidepressivum, die kan helpen bij het beheersen van PTSS-symptomen zoals verdriet, zorgen, woede en een gevoelloos gevoel van binnen. Andere medicijnen kunnen nuttig zijn voor de behandeling van specifieke PTSS-symptomen, zoals slaapproblemen en nachtmerries.
Artsen en patiënten kunnen samenwerken om de beste medicatie of medicatiecombinatie te vinden, evenals de juiste dosis.
Psychotherapie
Psychotherapie (soms ‘gesprekstherapie’ genoemd) houdt in dat de patiënt met een professional in de geestelijke gezondheidszorg praat om een psychische aandoening te behandelen. Psychotherapie kan één op één of in een groep plaatsvinden. Behandeling met gesprekstherapie voor PTSS duurt meestal 6 tot 12 weken, maar het kan langer duren. Onderzoek toont aan dat steun van familie en vrienden een belangrijk onderdeel van herstel kan zijn.
Veel soorten psychotherapie kunnen mensen met PTSS helpen. Sommige typen richten zich rechtstreeks op de symptomen van PTSS. Andere therapieën richten zich op sociale, gezins- of werkgerelateerde problemen. De arts of therapeut kan verschillende therapieën combineren, afhankelijk van de behoeften van elke persoon.
Effectieve psychotherapieën leggen de nadruk op enkele belangrijke componenten, waaronder voorlichting over symptomen, onderwijsvaardigheden om de triggers van symptomen te identificeren en vaardigheden om de symptomen te beheersen. Een nuttige vorm van therapie wordt cognitieve gedragstherapie of CGT genoemd.
Cognitieve gedragstherapie
Exposure-therapie
Dit helpt mensen hun angst onder ogen te zien en te beheersen. Het stelt ze geleidelijk bloot aan het trauma dat ze op een veilige manier hebben ervaren. Het gebruikt verbeelden, schrijven of bezoeken van de plaats waar de gebeurtenis plaatsvond. De therapeut gebruikt deze hulpmiddelen om mensen met PTSS te helpen omgaan met hun gevoelens.
Cognitieve herstructureringDit helpt mensen de slechte herinneringen te begrijpen. Soms herinneren mensen zich de gebeurtenis anders dan hoe het gebeurde. Ze kunnen zich schuldig of beschaamd voelen over iets dat niet hun schuld is. De therapeut helpt mensen met PTSS op een realistische manier te kijken naar wat er is gebeurd.
Er zijn andere soorten behandelingen die ook kunnen helpen. Mensen met PTSS moeten met een therapeut over alle behandelingsopties praten. Behandeling moet individuen de vaardigheden geven om hun symptomen te beheersen en hen helpen deel te nemen aan activiteiten die ze leuk vonden voordat ze PTSS ontwikkelden.
Behandeling
Het kan heel moeilijk zijn om die eerste stap te zetten om jezelf te helpen. Het is belangrijk om te beseffen dat, hoewel het enige tijd kan duren, je met de behandeling beter kunt worden. Vraag de huisarts als je niet zeker weet waar je terecht kunt voor hulp. Een arts op de eerste hulp kan ook tijdelijke hulp bieden en kan je vertellen waar en hoe je verdere hulp kunt krijgen.
Om uzelf te helpen tijdens de behandeling:
- praat met de arts over behandelingsopties
- doe aan milde lichamelijke activiteit of lichaamsbeweging om stress te verminderen
- stel realistische doelen voor jezelf
- verdeel grote taken in kleine taken, stel enkele prioriteiten en doe wat je kunt als je kunt
- probeer tijd door te brengen met andere mensen en vertrouw een vertrouwde vriend of familielid toe. Vertel anderen over dingen die symptomen kunnen veroorzaken
- verwacht dat je symptomen geleidelijk verbeteren, niet onmiddellijk
- identificeer en zoek troostende situaties, plaatsen en mensen
Zorg voor jezelf en anderen is vooral belangrijk wanneer grote aantallen mensen worden blootgesteld aan traumatische gebeurtenissen (zoals natuurrampen, ongevallen en gewelddadige handelingen).
Gerelateerde artikelen
Psychische aandoeningen
PTSS – intensieve behandelresultaten
EMDR – Eye Movement Desensitization and Reprocessing
Zie ook de volgende artikelen:
- ADD versus ADHD
- Angststoornis
- Autisme Spectrum Stoornis – ASS
- Antisociale Persoonlijkheids Stoornis – ASP
- Asperger syndroom
- Bipolaire Stoornis
- Borderline Persoonlijkheidsstoornis – BPS
- Beperkende Voedselinname Stoornis – ARFID
- Dissociatieve Identiteits Stoornis – DIS
- Hyperactiviteit Stoornis – ADHD
- Milde Cognitieve stoornissen – MCI
- Paranoïde Persoonlijkheids Stoornis – PPD
- Post Traumatische Stress Stoornis – PTSS
- Psychotische stoornis
- Schizotypische Persoonlijkheids Stoornis – STPS
- Slaapstoornis – werking van pijnstillers
- Slaapstoornis zonder psychiatrische aandoening